* Lebib Yalkın Kasım 2010 Sayısında Yayımlanmıştır.
VADESİ GEÇMİŞ BORÇ DURUMUNU GÖSTEREN BELGE İSTENİLMESİ ZORUNLU DURUMLAR
Erkan KARAARSLAN
Maliye Bakanlığı Muhasebat Başkontrolörü
SGK Kurumsal Gelişim Daire Başkanı
I. KONUYLA İLGİLİ MEVZUAT
6183 sayılı Kanuna 5766 sayılı Kanunun 2 nci maddesi ile 22/A maddesi eklenmiştir. Ayrıca bu konuda yayımlanmış çok sayıda Tahsilat Genel Tebliği de bulunmaktadır. Yürürlükte bulunan Tahsilat Genel Tebliğleri şunlardır.
No. Seri No. Resmi Gazete Tarihi Resmi Gazete Sayısı
1. 432 07.08.2004 25546
2. 435 20.05.2005 25820
3. 436 03.08.2005 25895
4. 442 12.05.2007 26520
5. 443 18.05.2007 26526
1 A 30.06.2007
2 A 29.06.2008
3 A 19.07.2008
Kanunun ilgili maddesinde;
a- 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu kapsamına giren kurumların, 4734 sayılı Kanun kapsamındaki işlerden kaynaklı olarak hak sahiplerine yapacakları ödemeler sırasında,
b- Kanun, kararname ve diğer mevzuatla nakdi olarak sağlanan Devlet yardımları, teşvikler ve destekler nedeniyle yapılacak ödemelerde,
c- 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanununda yer alan bina inşaat harcı ve yapı kullanma izin harcına mevzu işlemler sırasında,
d- 492 sayılı Harçlar Kanununa ekli;
- (1) sayılı tarifenin "C) Ticaret sicil harçları"ndan sadece "I. Kayıt ve tescil harçları"na,
- (2) sayılı tarifede yer alan Noter Harçlarından "I.1" ve "II.1" de yer alan senet, mukavelename ve kağıtlardan alınan harçlara,
- (4) sayılı tarifede yer alan Tapu ve Kadastro işlemlerinden alınacak harçlardan "I-Tapu işlemleri"ne ilişkin alınan harçlara,
- (7) sayılı tarifede yer alan Gemi ve Liman Harçlarına,
- (8) sayılı tarifede yer alan İmtiyazname, Ruhsatname ve Diploma Harçlarından "VII-Okul diplomaları"na ilişkin harçlar hariç tarifede düzenlenen diğer tüm harçlara,
- (9) sayılı tarifede yer alan Trafik Harçlarına,
mevzu işlemler sırasında,
vadesi geçmiş borcun bulunmadığına ilişkin belge aranılması zorunluluğu getirme konusunda Maliye Bakanlığına yetki verilmiştir
II- MALİYE BAKANLIĞI TARAFINDAN KULLANILAN YETKİLER
II.1 Hangi Tür Ödemelerden Ne Zaman Vadesi Geçmiş Borç Durumunu Gösterir Belge İstenilecektir
4734 sayılı Kamu İhale Kanunu kapsamına giren kurumların, (Genel bütçe kapsamındaki kamu idareleri ile özel bütçeli idareler, il özel idareleri ve belediyeler ile bunlara bağlı; döner sermayeli kuruluşlar, birlikler (meslekî kuruluş şeklinde faaliyet gösterenler ile bunların üst kuruluşları hariç) ve tüzel kişiler, kamu iktisadi kuruluşları ile iktisadi devlet teşekküllerinden oluşan kamu iktisadi teşebbüsleri, sosyal güvenlik kuruluşları, fonlar, özel kanunlarla kurulmuş ve kendilerine kamu görevi verilmiş tüzel kişiliğe sahip kuruluşlar (meslekî kuruluşlar ve vakıf yüksek öğretim kurumları hariç) ile bağımsız bütçeli kuruluşlar, Bunların doğrudan veya dolaylı olarak birlikte ya da ayrı ayrı sermayesinin yarısından fazlasına sahip bulundukları her çeşit kuruluş, müessese, birlik, işletme ve şirketler, yapım ihalelerine münhasır olmak üzere, 4603 sayılı Kanun kapsamındaki bankalar.) 4734 sayılı Kanun kapsamındaki işlerden kaynaklı olarak hak sahiplerine 2.000 liranın üzerinde yapacakları ödemeler sırasında, vergi dairelerinden vadesi geçmiş borç durumunu gösterir belgeyi hak sahiplerinin, getirmesi gerekmektedir.
Vadesi geçmiş borç durumunu gösterir belge, ödemeler sırasında getirilecektir. Dolayısıyla faturanın ya da ödeme emri belgesinin tarihinin bir önemi yoktur.
Ödemenin 2.000 liranın üzerinde olduğu durumlarda bu belge istenilecektir. Bu durumda fatura bedelinin ya da muhasebeleştirme bedelinin bir önemi yoktur. Örneğin 4.320 liralık bir fatura kamu idaresince, bütçe emanetine alınarak peyder pey 2.000 liranın altında ödendiği zaman bu belge aranmayacak, ancak birden fazla küçük faturanın bedeli, bir defada ödendiği ve bunların toplamı 2.000 lirayı aştığı zaman, bu belge istenilecektir. Dolayısıyla önemli olan ödemenin tarihi ve tutarıdır.
Tebliğde açıkça ortaya konulduğu üzere, 4734 sayılı Kanun kapsamındaki işlerden kaynaklı olarak yapılan ödemeler sırasında vadesi geçmiş borç durumunu gösterir belge istenilecektir. Dolayısıyla 4734 sayılı Kanun kapsamında ödemesi yapılmayan yapı denetim şirketleri gibi idarelere ödeme yapılırken bu belgenin istenilmesine gerek yoktur. Yine 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu kapsamına giren kurumların aynı Kanun ile istisna tutulan alımları nedeniyle yapacakları ödemeler, 4734 sayılı Kanun kapsamında hak sahiplerine yapılan ödeme olarak değerlendirilemeyeceğinden, bu tür ödemelerde vadesi geçmiş borç durumunu gösterir belgenin aranılmayacağı tabiidir. Dolayısıyla da eczanelere ve DMO’ya ya yapılan ödemelerde de vadesi geçmiş borç durumunu gösterir belge istenilmeyecektir.
Doğrudan temin uygulaması sonucunda yapılan ödemeler, 4734 sayılı Kanun kapsamında yapıldığı için, ödeme tutarının 2.000 lirayı aşması durumunda vadesi geçmiş borç durumunu gösterir belge istenilecektir.
Kanun, kararname ve diğer mevzuatla nakdi olarak sağlanan Devlet yardımları, teşvikler ve destekler nedeniyle kurumların ilgililere yapacakları ödemeler sırasında da bu belge istenilecektir. Ancak, eğitim ve öğretime yönelik olarak öğrenim bursu ve öğrenimle ilgili diğer adlarla ya da 6183 sayılı Kanunun 105 inci maddesinde sayılan tabii afetlere maruz kalanlara verilen Devlet yardımları, teşvikler ve destekler nedeniyle yapılacak ödemelerde bu zorunluluk aranılmayacaktır
II.2 Vadesi Geçmiş Borç Olarak Değerlendirilecek Amme Alacakları Nelerdir
Vadesi geçmiş borç olarak değerlendirilebilecek amme alacakları;
i) Tür olarak; yıllık gelir, yıllık kurumlar, katma değer, özel tüketim, özel iletişim ve banka ve sigorta muameleleri vergileri, gelir ve kurumlar vergisine ilişkin tevkifatlar ve geçici vergiler ile bu vergi türlerine ait vergi ziyaı cezaları, gecikme zam ve faizleri,
ii) Tutar olarak; kapsama giren amme alacaklarının toplam 1.000,- lirayı aşan tutarı,
şeklinde belirlenmiştir.
Vadesi geçmiş borç durumunu gösterir belge arama zorunluluğu getirilen kurum ve kuruluşlarca yapılacak ödeme sırasında, tahsil dairelerinin verdiği bilgiye istinaden kapsama giren alacak türlerinin toplam tutarının 1.000,- lirayı aşmaması halinde, borcun bulunmadığı kabul edilerek gerekli ödeme yapılacaktır.
II.3 Vadesi Geçmiş Borç Durumunu Gösterir Belgeyi Kim Nereden İsteyecektir
Vergi dairesinden, vadesi geçmiş borç durumunu gösterir belgeyi, borcu olma ihtimali olan mükellefler isteyecektir. Dolayısıyla belgeyi kamu idarelerinin istemesine gerek yoktur. Kamu idaresinden alacaklı olan mükellef ödemeden önce belgeyi getirecektir. Kamu idaresinin bir güvensizliğinin olması durumunda telefon, faks, yazı gibi herhangi bir yolla getirilen belgenin doğruluğunu araştırması gerektiğini; mükellefinde düzenleyeceği yanlış bir belge ile Türk Ceza Kanunu açısından Evrakta Sahtekarlık suçu işleyebileceğini bilmesi gerekir.
Vadesi geçmiş borç durumunu gösterir belge talep eden borçlulara, yıllık gelir vergisi veya kurumlar vergisi yönünden bağlı bulundukları vergi dairesince, gelir stopaj vergisi ile banka ve sigorta muameleleri vergisi açısından bağlı oldukları diğer vergi daireleri ile varsa kapsama giren vergi türleri açısından daha önce mükellefiyet kaydı bulunan diğer vergi dairelerinden temin edilen bilgiler de dikkate alınarak bu belge verilecektir. Belirlenen amme alacaklarından mükellefiyet kaydı bulunmayanlar herhangi bir vergi dairesinden söz konusu vergilerden mükellefiyet kayıtlarının olmadığına ilişkin belgeyi almaları halinde vadesi geçmiş borç durumunu gösterir belge aranılmaksızın gerekli ödeme yapılacaktır. Harcama pusulasıyla tesis edilen 2.000 liranın üzerinde ve 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu kapsamındaki ödemelerde her ne kadar mükellefiyet olmadığı önceden kabul edilse de, mükellefiyet kayıtlarının olmadığına ilişkin bir belge istenilmesi gerekecektir.
Bu belgelerin tanzim edildiği tarihten itibaren 15 gün süre ile geçerli kabul edilecektir.
II.4 Kamu İdaresi Muhasebe Birimince Yapılacak işlemler
Kamu İhale Kanunu kapsamında 2.000 liranın üzerinde ödeme yapacak olan kurum ve kuruluşlar, hak sahiplerine ödeme yapmadan önce vadesi geçmiş borç durumunu gösterir belge arayacaklar, 1.000 lirayı geçen vadesi geçmiş borç bulunması halinde ödeme yapmayacaklardır. Ancak, borçlunun tahsil dairesine olan borçlarını ödemesi veya sair sebeplerle, ihale nedeniyle kendisine yapılması gereken ödemenin yapılmasını engelleyen durumun kalkması üzerine, yeni alacağı belgeye göre ihaleyi yapan kurum ve kuruluşların gerekli ödemeyi hak sahibine yapabilecekleri tabiidir.
Vadesi geçmiş borç durumunu gösterir belgenin; 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu kapsamına giren kurumların muhasebe birimlerince aranılması gerekmektedir. Dolayısıyla gerçekleştirmeyi yapan ve ödeme emrini düzenleyen harcama yetkililerinin ve gerçekleştirme görevlilerinin bu konuda herhangi bir yetki ve sorumlulukları yoktur. Bu doğru bir yaklaşımdır çünkü sorumluluk ödeme aşamasındadır ve ödemenin ne zaman yapılacağı konusunda yetkili ve sorumlu da muhasebe yetkilisidir.
Hak sahiplerine, vadesi geçmiş borç durumunu gösterir belgelerde belirtilen borç tutarının üzerinde bir ödeme yapılması gerektiği durumlarda, borçlunun da rızasıyla borç tutarı kadar kısım ilgili tahsil dairesine kalanı da borçluya ödenebilecektir. Ayrıca, borç tutarının yapılacak ödemeden yüksek olduğu durumlarda da borçlunun talebiyle ilgili tutar tahsil dairesine aktarılacaktır.
II.5 Tebliğde Belirtilen Zorunluluklara Uyulmamasının Neticeleri
Gerekli olduğu halde vadesi geçmiş borç durumunu gösterir belgeyi aramadan ödemeyi yapan kurum ve kuruluşlara, borçlunun bağlı bulunduğu vergi dairesince, iki bin lira idari para cezası tatbik edilecektir. Bu madde hükmüne göre verilen idari para cezasının, ilgilisine tebliğ tarihinden itibaren bir ay içinde ödenmesi gerekmektedir. Bu idari para cezaları hakkında 5326 sayılı Kabahatler Kanunu hükümleri uygulanacaktır.
Görüleceği üzere idari para cezası, belge aranması ile sınırlı kalmıştır. Yani belgeyi alıp vadesi geçmiş borcu olduğu halde ödeme yapmanın bir idari para cezası yoktur. Ancak bu durumların tespiti halinde kast unsuru da oluşmuşsa her zaman cezai, idari ve disiplin tedbirleri ortaya çıkabilir.
İdari para cezası kamu idaresinden tahsil edilecektir. Ancak bu cezanın sebep olan kamu görevlilerine rücu edileceği tabidir.
Cezayı verme yetkisi vergi dairelerine bırakılmıştır. Vergi dairelerince bunun tespiti bankalarla karşılıklı çalışılmadığı sürece imkansızdır. Ancak banka bilgileri incelenerek ödeme yapan kamu idareleri tespit edilebilir ki bu durumda da zaten yükümlülüğün kamu idaresine değil bankalara verilmesi daha doğru ve anlamlı olurdu.
III – ÖRNEK UYGULAMA
Kamu ihale Kanunu kapsamında yürütülen bir iş için 10.000 lira + KDV tutarında bir fatura düzenlenmiştir.
Durumu inceleyelim;
Burada, kamu idaresi muhasebe birimi, 10 Şubat ve 10 Nisan tarihli ödemeler sırasında “vadesi geçmiş borç durumunu gösterir belge”yi arayacak 28 Şubat tarihli ödemede ise aramayacaktır. Belge alacaklı tarafından bağlı bulunduğu vergi dairesinden alınacaktır 10 Şubat tarihli ödemede getirilen belge 27 Ocak – 10 Şubat arasında bir tarihli olmalı; 10 Nisan tarihli ödemede ise 27 Mart – 10 Nisan arasında bir tarihli olmalıdır. Örneğimizde 22 Ocak tarihli bir belge getirilmiştir ki bu belge geçerli değildir. 5 Nisan tarihli ve 4.500 TL vadesi geçmiş borç olduğunu bildiren belgeye göre alacaklıya sadece 500 TL ödeme yapılabilir. Alacaklının rızasıyla emanete alınan 4.500.- TL ilgili vergi dairesi hesabına gönderilebilir.
IV- KONUYA İLİŞKİN ÖNEMLİ BİLGİLERİN ÖZETİ
