* iller ve Belediyeler Dergisi Ekim 2010 Sayısında Yayımlanmıştır.
TAŞINIR MAL YÖNETMELİĞİNE GÖRE TÜM YÖNLERİYLE HURDAYA AYIRMA İŞLEMLERİ
Erkan KARAARSLAN
Maliye Bakanlığı Muhasebat Başkontrolörü
Hurda, ekonomik ömrünü tamamlamış olan veya tamamlamadığı halde teknik ve fiziki nedenlerle alınış amaçları doğrultusunda kullanılması imkânı kalmayan veya tamiri mümkün veya ekonomik olmayan arızalar nedeniyle kullanılmasında yarar görülmeyerek hizmet dışı bırakılan taşınırlar ile üretim sırasında elde edilen kırpıntı, döküntü ve artık parçaları şeklinde tanımlanabilir.
Ekonomik ömrünü tamamlamış olan veya tamamlamadığı halde teknik ve fiziki nedenlerle kullanılmasında yarar görülmeyerek hizmet dışı bırakılması gerektiği taşınır kayıt ve kontrol yetkilisi gibi ilgilileri tarafından veya özel mevzuatı çerçevesinde oluşturulan komisyon tarafından bildirilen taşınırlar, harcama yetkilisinin belirleyeceği en az üç kişiden oluşan hurda komisyonu tarafından değerlendirilir. Hurda Komisyonu birisi başkan, birisi hurdaya ayrılma ihtimali olan taşınır malla ilgili uzman üye biriside taşınır kayıt ve kontrol yetkilisi olacak şekilde oluşturulur.
Komisyon bir taşınırın hurdaya ayrılıp ayrılmama noktasında daha sağlıklı karar verebilmek adına bilirkişilik desteği de alabilir.
Komisyonca yapılan değerlendirme sonucunda hurdaya ayrılması uygun görülmeyen taşınırlar hakkındaki gerekçeli karar yazılarak durum harcama yetkilisine bildirilir.
Komisyonca hurdaya ayrılmasına karar verilenler için ise aşağıdaki Kayıttan Düşme Teklif ve Onay Tutanağı düzenlenir. Bu tutanak son derece önemli bir belgedir. Taşınırı kayıttan düşüren çok önemli hukuki sonuçlar doğuran şeklen ve öz olarak çok iyi tanzimi gereken bir belgedir.
Hurdaya ayrılmasına karar verilen taşınırlardan kayıtlı değeri Maliye Bakanlığınca belirlenecek tutara kadar olanlar (2010 yılı için 5.000 TL) harcama yetkilisinin, belirlenen tutarı aşan taşınırlar ise kamu idaresi üst yöneticisinin onayı ile kayıtlardan çıkarılır.
2. HURDAYA AYIRMA İŞLEMLERİNDE KULLANILACAK BELGELER
Taşınırların hurdaya ayrılmasında kullanılacak belgeleri bir örnek üzerinden inceleyecek olursak, İstanbul Büyükşehir Belediyesi 5.900 TL değerindeki bir demirbaşın hurdaya ayrılmasına karar vermiştir. Hurdaya ayrılma sürecinde düzenlenecek olan belgeler şunlardır;
Kayıttan Düşme Teklif ve Onay Tutanağı, çalınma veya kaybolma nedeniyle yok olan, yıpranma, kırılma ve bozulma nedeniyle kullanılamaz hale gelen ve hurdaya ayrılan taşınırlar ile canlı taşınırların ölümü gibi nedenlerle taşınırların kayıtlardan düşülmesi amacıyla kullanılmaktadır ve üç nüsha olarak düzenlenir. Parasal limitlerine göre sadece harcama yetkilisi veya harcama yetkilisi ile birlikte üst yönetici tarafından onaylanan tutanağın bir nüshası, çıkış kaydına esas olmak üzere düzenlenen taşınır işlem fişi ekine bağlanır. İkinci nüshası, taşınır işlem fişi ekinde muhasebe birimine gönderilir. Üçüncü nüshası ise dosyasında muhafaza edilir.
Örneğimize dönecek olursak, İstanbul Büyükşehir Belediyesi bir taşınırın hurdaya ayrılmasını istiyorsa öncelikle bir hurda komisyonu oluşturacak ve bu komisyon söz konusu malı hurdaya ayıran aşağıdaki kayıttan düşme teklif ve onay tutanağını düzenleyecektir.
Taşınır işlem fişi, İlgili mevzuatı çerçevesinde kabul edilerek teslim alınan taşınırların girişleri ile taşınırların tüm çıkış işlemlerinde ve ambarlar arasında devir işlemlerinde, dayanıklı taşınırların niteliklerini değiştiren esaslı onarım ve ilaveler sonucu değer artışlarında, kayıtlara esas olmak üzere düzenlenir. Taşınır işlem fişleri en az üç nüsha olarak düzenlenir ve her malî yıl başında "1"den başlamak üzere bir sıra numarası verilir. Fiş, dayanağını oluşturan belgenin tarihinden önceki bir tarihi taşıyamaz. Taşınır İşlem Fişinin elektronik ortamda düzenlenemediği hallerde, seri ve sıra numaralı olarak bastırılmış fişler kullanılır. Aşağıda sayılan hallerde taşınır işlem fişi düzenlenmez.
1) Satın alındığı andan itibaren tüketimi yapılan su, doğalgaz, kum, çakıl, bahçe toprağı, bahçe gübresi ve benzeri maddeler,
2) Makine, cihaz, taşıt ve iş makineleri ile demirbaşların servislerince yapılan bakım ve onarımlarında kullanılan yedek parçalar ile doğrudan taşıtların depolarına konulan akaryakıt, likit gaz (LPG) ve yağlar,
3) Kısa sürede tüketilen mutfak tipi tüpler ve yangın söndürme tüplerine yapılan gaz dolumları ile yazıcı kartuşlarının dolumları,
4) Dergi ve gazete gibi süreli yayınlar ile arşivlenme niteliği olmayan kütüphane materyalleri.
Örneğimizde belirtilen kayıttan düşme işleminde, tüm kayıtlardan çıkma işlemlerinde olduğu üzere taşınır işlem fişi düzenlenmesi gerekmektedir. İlgili demirbaşın kayıtlardan düşmesi için aşağıdaki taşınır işlem fişinin düzenlenerek hurda malzemenin hurdalığa teslimi gerekir.
Taşınır Mal Yönetmeliği bir çok noktada kamu muhasebesine entegre yürütülmesi gereken işlemlerden oluşmaktadır. Taşınır Mal Yönetmeliği kapsamında yürütülen giriş ve çıkış işlemlerinin de muhasebe birimlerine bildirilmesi gerekir. Aşağıda taşınır işlemlerinin muhasebe birimlerine bildirilmesine ilişkin süre ve düzenlenecek belgeler yer almaktadır.
|
İŞLEM ÇEŞİDİ |
MUHASEBEYE BİLDİRME ZAMANI |
|
|
1 |
Satın alma suretiyle edinilenlerin giriş işlemleri ile değer artırıcı harcamalar için düzenlenen TİF’lerin bir nüshası |
Ödeme emri belgesi ekinde, ödeme emri belgesi düzenleme süresi içinde |
|
2 |
Satın alma suretiyle edinilenler dışında edinilen taşınırların giriş işlemleri İçin düzenlenen TİF’ler |
Düzenlenme Tarihini Takip Eden 10 Gün İçinde, girişe ilişkin belgelerle birlikte |
|
3 |
Taşınırların çıkış işlemleri için düzenlenen TİF’ler |
Düzenlenme Tarihini Takip Eden 10 Gün İçinde, çıkışa ilişkin belgelerle birlikte |
|
4 |
Kullanılan tüketim malzemelerini gösteren onaylı bir liste |
Üç ayı geçmemek üzere üst yöneticiler tarafından belirlenen sürelerde |
B bilgiler ışığında, muhasebe birimine, düzenlenen Taşınır İşlem Fişi ve bu fişe ekli kayıttan düşme teklif ve onay tutanağı, Taşınır İşlem Fişinin düzenlenme tarihinden itibaren 10 gün içinde (Her halükarda mali yıl sona ermeden önce) muhasebe birimine bildirilmek zorundadır. Muhasebe birimi ise, aynı süreler içinde, bir muhasebe işlem fişiyle taşınırın hurdaya ayrılmasına ilişkin muhasebe kayıtlarını yapmak zorundadır.
Yukarıdaki örneğimizde belirtilen hurdaya ayırma işleminin muhasebeleştirilmesini sağlayacak muhasebe işlem fişi aşağıdaki şekilde olacaktır.
Muhasebe işlem fişinde, ilgili hurdanın kayıttan düşme kayıtları yapılırken, hurda mal 294 nolu Elden Çıkarılacak Stoklar ve Maddi Duran Varlıklar Hesabına borç kaydı yapılarak kayıtlardan çıkarılmıştır. Aynı miktar amortisman kayıtlarından çıkarılmış ve amortisman miktarı 299 nolu Birikmiş Amortismanlar Hesabına alacak kaydı yapılmıştır. Söz konusu demirbaşın sicil numarasından 2009 yılında edinildiği anlaşılmaktadır. Değeri 14.000 TL.nin altında kaldığından yüzde yüz amortismana tabi olacağı da Muhasebat Genel Müdürlüğü amortisman tebliğinde belirlenmiştir. Bu nedenlerle yapılması gereken kayıtlar yukarıda ki muhasebe işlem fişinde belirtilen şekilde yapılacaktır.
Muhasebe işlem fişinde dikkat edilmesi gereken diğer bir hususta, 255 nolu Demirbaşlar Hesabı ile 257 nolu Birikmiş Amortismanlar Hesabının bütçedeki tertibiyle yani kurumsal, fonksiyonel ve finansman kodlarıyla izlenmesi gerektiğidir.
3. HURDAYA AYRILAN MALLARIN SATILMASI
Bakanlar Kurulunun 20 Mart 1971 tarih ve 7-2156 sayılı Kararı ile Resmi Daire ve İdareler ve İktisadi Devlet Teşekkülleri ile bunlara ait müessese ve iştiraklerinin malik oldukları her çeşit maden hurdaları ile bunların hurda halindeki halitalarının ve kullanılmayacak bir hale gelmiş bulunan muharrik ve müteharrik araçlarının kendi ihtiyaçlarından fazlalarının, Makine ve Kimya Enstitüsü Kurumu tarafından 6 ayda bir piyasa etütlerine dayanılarak yapacağı tespit ve teklif ile Sanayi ve Ticaret Bakanlıklarınca kabul edilecek fiyatlarla adı geçen kurum satış suretiyle devirleri kararlaştırılmıştır.
Söz konusu Bakanlar Kurulu kararı yürürlüktedir. Zaman zaman çıkarılan Başbakanlık genelgelerinde, çeşitli tebliğ ve diğer düzenlemelerde de söz konusu Bakanlar Kurulu kararının altı çizilmektedir.
Bu nedenle, hurda mallar öncelikle Makine ve Kimya Endüstrisi Kurumunun Hurdasan AŞ şirketine ya da Makine ve Kimya Endüstrisi Kurumunun kendisi adına hurdayı toplamaya yetki verdiği bir işletmeye, bu ikisinin mümkün olamaması halinde ise Hurdasan AŞ fiyatlarının üzerinde 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu hükümleri çerçevesinde satılmasına karar verilmelidir.
4. HURDAYA AYIRMA VE SONRASINDA YÜRÜTÜLEN TÜM ADIMLARIN MUHASEBELEŞTİRME İŞLEMLERİ
a) Genel Olarak
Harcama yetkilisince oluşturulacak komisyon tarafından ekonomik değerinin olmadığı veya teknik, sağlık, güvenlik ve benzeri nedenlerle imha edilmesinin şart olduğuna karar verilen taşınırlar, (Kayıttan Düşme ve Teklif Onay Tutanağının a fıkrasına göre) harcama yetkilisinin onayı ile imha edilir. İmha işlemi, komisyon veya komisyonun gözetiminde uzman kişiler tarafından yapılır. Bu işleme ilişkin ayrıca bir imha tutanağı düzenlenir. İmha işleminde özel mevzuat hükümleri öncelikle dikkate alınır.
Hurdaya ayrılan veya imha edilen taşınırlar Taşınır İşlem Fişi düzenlenerek kayıtlardan çıkarılır. Fişin ekine Kayıttan Düşme Teklif ve Onay Tutanağının bir nüshası, imha edilmişse imha tutanağı, hurdalığa atılmışsa buna ilişkin tutanak bulunur.
Düzenlenen Taşınır İşlem Fişi ve bu fişe ekli diğer belgeler Taşınır İşlem Fişinin düzenlenme tarihinden itibaren 10 gün içinde (Her halükarda mali yıl sona ermeden önce) muhasebe birimine bildirilir. Muhasebe birimi ise bir muhasebe işlem fişiyle taşınır hurdaya ayrılmasına ilişkin kayıtları yapar. Hurdaya ayırma işlemleri “294- Elden çıkarılacak stoklar ve maddi duran varlıklar hesabı” kullanılarak yapılmaktadır.
294 nolu Elden çıkarılacak stoklar ve maddi duran varlıklar hesabı kamudaki hurda stokunu hesaplamak için tasarlanmış son derece önemli bir hesaptır.
b) Hurda İşlemlerine İlişkin Muhasebe Kayıtları
1- Mahalli idareler tarafından kullanım olanağı kalmayan makinelerden kayıtlı değeri 176.000.-TL’lik kısmının elden çıkarılmasına karar verilmiştir. (Elden çıkarılmasına karar verilen iş makinelerinin amortisman tutarı 80.000.-TL’dir.)
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
294- Elden Çıkarılacak Stoklar ve Maddi Duran Varlıklar Hesabı |
176.000.- |
|
|||||
|
257- Birikmiş Amortismanlar Hesabı |
80.000.- |
|
|||||
|
|
253- Tesis Makine ve Cihazlar Hesabı |
|
176.000.- |
||||
|
|
299- Birikmiş Amortismanlar Hesabı |
|
80.000.- |
||||
|
|
|
|
|
|
|
||
Muhasebe işlem fişi (MİF) ile muhasebeleştirmesi yapılan yukarıdaki işlemde MİF’in ekinde “Kayıttan Düşme Teklif ve Onay Tutanağı” ve “Taşınır İşlem Fişi” yer almaktadır.
2- Ekonomik ömrünü tamamlayan ve kullanım imkanı kalmayan kayıtlı değeri 84.300.-TL ve tamamı için amortisman ayrılan taşıt araçlarının satış işlemleri başlatılmıştır.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
294- Elden Çıkarılacak Stoklar ve Maddi Duran Varlıklar Hesabı |
84.300.- |
|
|||||
|
257- Birikmiş Amortismanlar Hesabı |
84.300.- |
|
|||||
|
|
254- Taşıtlar Hesabı |
|
84.300.- |
||||
|
|
299- Birikmiş Amortismanlar Hesabı
|
|
84.300.- |
||||
|
|
|
|
|
|
|
||
Kullanım imkanı kalmaması nedeniyle elden çıkarılacak stoklar ve maddi duran varlıklar hesabında izlenen otomobiller, Tasfiye İşleri ve Döner Sermaye İşletmeleri Genel Müdürlüğünce peşin 27.500.-TL’ ye satılmıştır.
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
102- Banka Hesabı |
27.500.- |
|
||||||
|
299- Birikmiş Amortismanlar Hesabı |
84.300.- |
|
||||||
|
|
600- Gelirler Hesabı |
|
27.500.- |
|||||
|
|
294- Elden Çıkarılacak Stoklar ve Maddi Duran Varlıklar Hesabı |
|
84.300.- |
|||||
|
805 - Gelir Yansıtma Hesabı |
27.500.- |
|
||||||
|
|
800- Bütçe Gelirleri Hesabı |
|
27.500.- |
|||||
|
|
|
|
|
|
|
|||
3- Kayıtlı değeri 64.000.-TL, yeniden değerleme farkı 12.800.- ve birikmiş amortismanı 48.000.-TL olan iş makineleri ekonomik ömrünü tamamlamış ve kullanılmaz hale gelmiştir.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
294- Elden Çıkarılacak Stoklar ve Maddi Duran Varlıklar Hesabı |
64.000.- |
|
|||||
|
257- Birikmiş Amortismanlar Hesabı |
48.000.- |
|
|||||
|
|
253- Tesis Makine ve Cihazlar Hesabı |
|
64.000.- |
||||
|
|
299- Birikmiş Amortismanlar Hesabı |
|
48.000.- |
||||
|
|
|
|
|
|
|
||
Kullanım imkanı kalmayan iş makinesi, bedelsiz olarak İl Özel İdare Müdürlüğüne verilmiştir.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
630- Giderler Hesabı |
3.200.- |
|
|||||
|
299- Birikmiş Amortismanlar Hesabı |
48.000.- |
|
|||||
|
522- Yeniden Değerleme Farkları Hesabı |
12.800.- |
|
|||||
|
|
294- Elden Çıkarılacak Stoklar ve Maddi Duran Varlıklar Hesabı |
|
64.000.- |
||||
|
|
|
|
|
|
|
||
