* İdari ve Mali Mevzuat Dergisinin Eylül 2011 Sayısında Yayımlanmıştır.
ŞARTLI BAĞIŞ VE YARDIMLARIN MUHASEBELEŞTİRİLMESİ
Erkan Karaarslan
Mevzuatımızda bir çok şarta bağlı bağış ve yardım niteliğinde kamu idarelerine aktarmalar yapılmaktadır. Bunlara şartlı bağış ve yardım ya da tahsisi mahiyette gelir denilmektedir. Şartlı bağış ve yardımların gerek ilk kayda alındığında, gerek ödenekleştirildiğinde gerekse de kullanıldığında doğru kaydının yapılması hem raporlama ve analizlerin doğru yapılması hemde ekonomik etkileri nedeniyle çok önemlidir. Şartlı bağış niteliğinde bir tutar bu şekilde kaydedilmezse pay hesabına dahil olup üzerinden diğer kamu idarelerine pay ayrılacak ayrıca ödenek kaydı yapılamayacak ve ödeneği devrettirilemeyecektir.
İdari ve Mali Mevzuat Dergisinin her sayısında, bu özel bölümden İleri düzey muhasebe uygulamalarını sizlere anlatacağım. Amacımız iyi bir Kamu Muhasebe sisteminin kurulmasına hizmet etmektir. Bu bölümü sizlerde soru, görüş ve önerilerinizle geliştirebilirsiniz. Bir sonraki sayımızda tüm yönleriyle kıdem tazminatı konusunu ele almak istiyorum.
Şimdi bu çalışmada şartlı bağış ve yardımlara ilişkin muhasebe kayıtlarını inceleyelim.
Kanundaki ifadesiyle şartlı bağış ve yardımlar bütçenin ilgili ekonomik ayrıntı koduna gelir ve şart kılındığı amaca harcanmak üzere açılacak bir tertibe ödenek kaydedilir. Aşağıda şartlı bağış ve yardımlara ilişkin örnek muhasebeleştirme işlemleri yer almaktadır.
Örnek 1- İl özel idaresine okul yapımında kullanılmak üzere 2.500.000 TL bağışlanmıştır.
------------------------------------------------- / -------------------------------------------
102- Banka Hesabı 2.500.000
600.04.04.02.03- Gelirler Hesabı 2.500.000
------------------------------------------------- / -------------------------------------------
805- Gelir Yansıtma Hesabı 2.500.000
800.04.04.02.03 Bütçe Gelirleri Hesabı 2.500.000
------------------------------------------------- / -------------------------------------------
900.06.05 Gönderilecek Bütçe Ödenekleri Hs. 2.500.000
901.17.06.05 Bütçe Ödenekleri Hs. 2.500.000
------------------------------------------------- / -------------------------------------------
Örnek 2- Merkezi hükümetin arsa ve arazi satışlarından, belediyelerin açtırdığı özel banka hesabına (Gecekondu Fonu) aktardığı tutarlar ile diğer tutarların kaydı, Muhasebe İşlem Fişiyle aşağıdaki şekilde yapılmalıdır;
------------------------------------------------- / -------------------------------------------
102.01 Banka Hesabı 27.000-
102.07- Banka Hesabı 10.000-
07.Gecekondu Fonu Hesabı
600.04.02.02.51- Gelirler Hesabı 27.000-
600.04.04.02.03- Gelirler Hesabı 10.000-
------------------------------------------------- / -------------------------------------------
805- Gelir Yansıtma Hesabı 37.000-
800.04.02.02.51- Bütçe Gel.Hesabı 27.000-
800.04.04.02.03- Bütçe Gel.Hesabı 10.000-
------------------------------------------------- / -------------------------------------------
Gecekondu fonuna gelen paraların aynı zamanda özel ödenek kaydedilmesi de mümkündür. Özel ödenek uygulaması ile başlangıçta bütçe hazırlanırken öngörülmeyen işlemler için ödenek herhangi bir izin ve kaynak gösterilmeksizin elde edilmiş olacaktır.
Bu durumda da yine muhasebe işlem fişiyle (yukarıda anılan muhasebe işlem fişinde birlikte de yapılabilir.) şu kayıt yapılmalıdır;
------------------------------------------------- / -------------------------------------------
900.6.5 Gönderilecek Bütçe Ödenekleri Hs. 10.000-
901.17.6.5 Bütçe Ödenekleri Hs. 10.000-
------------------------------------------------- / -------------------------------------------
Gecekondu fonundan yapılan ödemeler, belediyelerin tabi olduğu tüm mevzuat hükümlerine uygun olarak yapılacaktır. Ödemelerde ödeme emri belgesi kullanılacaktır. Yapılacak muhasebe kaydı aşağıdaki gibidir;
------------------------------------------------- / -------------------------------------------
258.01- Yapılmakta Olan Yatırımlar Hesabı 118.000.-
360.1.4- Ödenecek Vergi ve Fonlar Hs. 3.000.-
360.3.9- Ödenecek Vergi ve Fonlar Hs. 825.-
360.4.2.9-Ödenecek Vergi ve Fonlar Hs. 3.000.-
320.01 Bütçe Emanetleri Hesabı 111.175.-
------------------------------------------------- / -------------------------------------------
830.06.05.07.90- Bütçe Giderleri Hs 118.000.-
835- Gider Yansıtma Hesabı 118.00.-
------------------------------------------------- / -------------------------------------------
905.06.05 Ödenekli Giderler Hs. 118.000.-
900.6.5 Gönderilecek Bütçe Ödenekleri Hs. 118.000.-
------------------------------------------------- / -------------------------------------------
921- Gider Taahhütleri Karşılığı Hesabı 100.000.-
920- Gider Taahhütleri Hesabı 100.000.-
------------------------------------------------- / -------------------------------------------
Banka hesap özet cetveli bankadan gelip paranın hesaptan çıktığının anlaşılması üzerine aşağıdaki muhasebe kaydı yapılmalıdır;
------------------------------------------------- / -------------------------------------------
320.01 Bütçe Emanetleri Hesabı 111.175
103.02- Ver. Çek. Gön. Em. Hesabı 111.175
103.02- Ver. Çek. Gön. Em. Hesabı 111.175
102.07 Banka Hesabı 111.175
-------------------------- / --------------------------
Şartlı bağış ve yardımlar karşılığında ilgili tertibe ödenek kaydı yapılması gerekir.
------------------------------------------------- / -------------------------------------------
900.6.5 Gönderilecek Bütçe Ödenekleri Hs.
901.17.6.5 Bütçe Ödenekleri Hs.
------------------------------------------------- / -------------------------------------------
900 Gönderilecek Bütçe Ödenekleri Hesabı ve 901 Bütçe Ödenekleri Hesabına kayıt yapılırken bağış ve yardım karşılığı ödeneği kullanacak olan birimin kurumsal kodu ve fonksiyonel kodu kullanılarak kayıt yapılacaktır. Ödenek kaydı yapılarken 901 Bütçe Ödenekleri Hesabının 17 nolu ayrıntı kodu kullanılması gerekmektedir. Burada finansman tipi sınıflandırmada kamu idaresinin finansman kodu değil “8” Bağış ve Yardımlar finansman kodunun kullanılması ve bütçe giderinin de bu finansman kodundan yapılması ve bu koddan raporlanması gerekmektedir.
Şartlı bağış ve yardım karşılığı kaydı yapılan ödeneklerden amaç dışında başka bir tertibe aktarma yapılamaz. Dolayısıyla bu tertiplerden başka tertiplere istisnaları dışında ödenek aktarması yapılamaz.
Ödeneğin kaydının yapıldığı yer ile ödeneğin kullanılacağı yerlerin farklı olması durumunda bu ödenek ilgili birime aktarılabilir.
Şartlı bağış ve yardım karşılığı ödeneklerden malî yıl sonuna kadar harcanmamış olan tutarlar, bağış ve yardımın amacı gerçekleşinceye kadar ertesi yıl bütçesine devir olunarak ödenek kaydedilir.
Ödeneğin devrine ilişkin kayıt aşağıdaki gibi olacaktır.
İl özel idaresine okul yapımında kullanılmak üzere bağışlanan 2.500.000 TL karşılığı ödenek kullanılmayarak ertesi yıla devredilmiştir. .
----------------------------------------------------- / ----------------------------------------------
901.19.06.05 Bütçe Ödenekleri Hs. 2.500.000
900.06.05 Gönderilecek Bütçe Ödenekleri Hs. 2.500.000
----------------------------------------------------- / ----------------------------------------------
Ertesi yıl başında geçen yıldan devreden ödenek aşağıdaki kayıtla tekrar mevcut bütçe ödeneklerinin üzerine ilave edilir.
----------------------------------------------------- / ----------------------------------------------
900.06.05 Gönderilecek Bütçe Ödenekleri Hs. 2.500.000
901.08.06.05 Bütçe Ödenekleri Hs. 2.500.000
----------------------------------------------------- / ----------------------------------------------
Uzun yıllar şartlı bağış niteliğinde kamu idarelerine aktarılan ve iptal edilmeyerek kullanıma hazır bir şekilde bulunan tutarlar yıllar itibariyle yukarıdaki şekilde devrettirilerek önelmiş bir miktarda ödeneğe ulaşılabilir. Örneğin belediyelerde gecekondu fonuna aktarılan tutarların ödeneklerin yıllar itibariyle devrettirilerek bu şekilde biriktirilmiş olmalıydı.
Şartlı bağış ve yardım karşılığı ödeneklerden;
İptal etmeye genel bütçe kapsamındaki kamu idarelerinde Maliye Bakanı, diğer kamu idarelerinde üst yönetici yetkilidir.
Burada ödeneklerin bir kalemden bir başka kaleme aktarılması değil iptali söz konusudur. Bu nedenle belirtilen koşullarda dahi bir başka kalem için ödenek imkânı ortaya çıkartılamaz sadece ödenekler iptal edilerek belirtilen işlerin yapılmasında imtina edilebilir.
Ödeneğin iptal işleminin aşağıdaki şekilde yerine getirilmesi gerekecektir.
----------------------------------------------------- / ----------------------------------------------
901.18.06.05 Bütçe Ödenekleri Hs. 2.500.000
900.06.05 Gönderilecek Bütçe Ödenekleri Hs. 2.500.000
----------------------------------------------------- / ----------------------------------------------
----------------------------------------------------- / ----------------------------------------------
901.25.06.05 Bütçe Ödenekleri Hs. 2.500.000
900.06.05 Gönderilecek Bütçe Ödenekleri Hs. 2.500.000
----------------------------------------------------- / ----------------------------------------------
5018 sayılı Kanunun hükmüyle, şartlı bağış ve yardımlar, kullanılmadığı veya amaç dışı kullanıldığı için geri istenildiği takdirde, bütçeye gider kaydıyla ilgilisine geri verilir.
Bağış ve yardımın geri verilmesinde etken olan bağış ve yardımı yapandır ve ancak geri istenilmesi durumunda ve amacına uygun kullanım yapılmadığı durumlarda iade yapılabilir.
İade yapılırken gelirden düşmek veya bütçe gelirinden ret ve iade kalemlerini kullanarak iade yapılması mümkün değildir. Burada iade ödeme emri belgesiyle ve bütçeye gider kaydı yaparak iade yapılacaktır.
Bu tür iadelerde hangi kurumsal ve ekonomik kodun kullanılacağı ve dolayısıyla bütçe gideri sorumluluğunun kimde bulunacağı net değildir. 1. Görüşe göre her zaman ortaya çıkacak iade kodlarının 2. Görüşe göre ise şartlı bağış karşılığı ödeneğin kaydının yapıldığı kodların kullanılması gerekmektedir. İadenin yapılmasında ödenek problemi yaşanmaması iade yapılan ödeneğin iptal edilecek olması gerçeği düşünüldüğünde kanımca iade ödenek kaydının yapıldığı bütçe gideri kodları kullanılarak yapılmalıdır.
Bu işlemlere bir örnek vermek gerekirse; Bir mahalli idare birliğine vatandaş A tarafından fikri hak alımlarında kullanılmak üzere 30.000.- TL bağış yapılmıştır.
----------------------------------------------------- / ----------------------------------------------
102- Banka Hesabı 30.000
600.04.04.01.04- Gelirler Hesabı 30.000
----------------------------------------------------- / ----------------------------------------------
805- Gelir Yansıtma Hesabı 30.000
800.04.04.01.04 Bütçe Gelirleri Hesabı 30.000
----------------------------------------------------- / ----------------------------------------------
900.03.07 Gönderilecek Bütçe Ödenekleri Hs. 30.000
901.17.03.07 Bütçe Ödenekleri Hs. 30.000
----------------------------------------------------- / ----------------------------------------------
İstenilen alımın yapılmaması üzerine vatandaş yapmış olduğu şartlı bağış ve yardımın iadesini talep etmiştir.
----------------------------------------------------- / ----------------------------------------------
630.03.07.02.02 Giderler Hesabı 30.000
103.02 Verilen Çekler ve Gönderme Em. H. 30.000
----------------------------------------------------- / ----------------------------------------------
830.03.07.02.02 Bütçe Giderleri Hesabı 30.000
835 Gider Yansıtma Hesabı 30.000
----------------------------------------------------- / ----------------------------------------------
905.03.07 Ödenekli Giderler Hs. 30.000
900.03.07 Gönderilecek Bütçe Ödenekleri Hs. 30.000
----------------------------------------------------- / ----------------------------------------------
