* Egeli Dergisi 2008 Ağustos Sayısında Yayımlanmıştır.
VII- MUHASEBE TEKNİĞİNİN VERDİĞİ İMKANLARLA BELEDİYE BÜTÇE GELİRLERİ DAHA FAZLA GÖSTERİLEBİLİR Mİ?
Yeni muhasebe sisteminde, nakit esasında bütçe gelirlerini kayıt ve takip etmek için “800-Bütçe Gelirleri Hesabı” ve Bunlardan yapılan ret ve iadeler içinde “810- Bütçe Gelirlerinden Ret ve İadeler Hesabı” ve bu hesaplar karşılığında kullanılan “805- Gelir Yansıtma Hesabı” kullanılmaktadır.
Tahakkuk esasında gelirleri takip etmek için “600-Gelirler Hesabı” kullanılmaktadır.
Bütçe gelirleri hesabının alacak bakiyesi ile bütçe gelirlerinden ret ve iadeler hesabının borç bakiyesi arasındaki fark her zaman gelir yansıtma hesabının borç bakiyesine eşit olmak durumundadır.
Genel kabul görmüş muhasebe ilkeleri gereği tahakkuk ettirilen her türlü gelir işleminin tahsil edilip edilmediğine bakılmaksızın “600 Gelirler Hesabı”na kaydı gerekmektedir. Tahakkuk eden gelirlerin tahakkuk ve tahsilatı arasında genellikle bir zaman farkı olduğundan bütçe gelirleri hesabı ile gelirler hesabı birbirinden farklılık arz etmektedir. Gelirler hesabı ile bütçe gelirleri hesabı arasındaki diğer bir fark da bütçe geliri olarak tanımlanan her işlemin gelirler hesabında; gelirler hesabında tanımlanan her işlemin de bütçe gelirleri hesabında tanımlanmamış olabileceğidir. Mesela bütçedeki ödeneğine dayanılarak verilen bir alacağın tahsili bütçe geliri olarak tanımlanmakta iken, bu durum genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine göre bir gelir işlemi olarak değil varlık unsurları arasındaki bir akım olarak tanımlanmaktadır. Aynı şekilde döviz cinsinden takip edilen varlıklarda kur değişikliğinden kaynaklanan artışlar gelir işlemi olarak tanımlanırken, bu durum bütçe kanunlarına göre bütçe geliri olarak tanımlanmamaktadır.
Gelirlerin tahakkuku “120 Gelirlerden Alacaklar Hesabı”na borç kaydı yapılmak suretiyle yapılır. Bu hesap nakit esaslı muhasebede “Gelir Tahakkuklarından Borçlular Hesabı”na tek düzen muhasebe sisteminde ise “Alıcılar Hesabına” karşılık gelmektedir. İlgili servislerce tahakkuk bordroları ile ya da tahakkuk fişleri veya diğer bir doküman ile muhasebe servisine bildirilen gelirlerden alacak tahakkukları, düzenlenecek muhasebe işlem fişiyle “120-Gelirlerden Alacaklar Hesabı”na borç kaydedilerek tahakkuk kayıtları yapılır. Burada unutulmaması gereken gün içindeki gelirlerden alacak tahakkuklarının mutlaka gün sonuna kadar muhasebe servisine bildirilmesinin gerekliliğidir.
İlgili servislerce muhasebe servisine bildirilen takibe alınmış alacaklar, düzenlenecek muhasebe işlem fişi ile gelirlerden takipli alacaklar hesabına borç, ilgisine göre gelirlerden alacaklar hesabı veya gelirlerden tecilli ve tehirli alacaklar hesabına alacak kaydedilerek takip kayıtları yapılır. İlgili servislerce takibe alma işlemi gün sonuna kadar muhasebeye bildirilir.
Mevzuatı gereğince vergi, vergi dışı gelir ve sermaye geliri alacaklarından içinde bulunulan mali yılsonunu geçmeyen bir süre ile tecil veya tehir edilen tutarlar ile dönem sonunda tecil ve tehir süresi bir yılın altına inen tutarlar “122-Gelirlerden Tecilli ve Tehirli Alacaklar Hesabı”nda izlenir. Gelir olarak tahakkuk eden tutarlardan kaynaklanan alacaklardan bir yıl veya normal faaliyet döneminden daha uzun bir sürede tahsili öngörülenler ise “222-Gelirlerden Tecilli ve Tehirli Alacaklar Hesabı”nda izlenecektir.
b.Muhasebe Tekniğinden Yararlanarak Bütçe Gelirlerini Fazla Gösterme İmkanları
i- Bağış ve yardımlar
5018 sayılı Kanunun Bağış ve Yardımlar Başlıklı 40. Maddesinde; “Kamu idarelerine yapılan her türlü bağış ve yardımlar bütçelerine gelir kaydedilir. Nakdi olmayan bağış ve yardımlar, ilgili mevzuatına göre değerlemeye tâbi tutularak kayıtlara alınır.
Kamu yararına kullanılmak üzere kamu idarelerine yapılan şartlı bağış ve yardımlar, dış finansman kaynağından sağlananlarda 28.3.2002 tarihli ve 4749 sayılı Kanun hükümleri saklı kalmak kaydıyla, hizmeti yapacak idarenin üst yöneticisi tarafından uygun görülmesi halinde, bütçede açılacak bir tertibe gelir ve şart kılındığı amaca harcanmak üzere açılacak bir tertibe ödenek kaydedilir. Bu ödenekten amaç dışında başka bir tertibe aktarma yapılamaz.
Bu ödeneklerden malî yıl sonuna kadar harcanmamış olan tutarlar, bağış ve yardımın amacı gerçekleşinceye kadar ertesi yıl bütçesine devir olunarak ödenek kaydedilir. Ancak, bu ödeneklerden tahsis amacı gerçekleştirilmiş olanlardan kalan tutarlar, tahsis amacının gerçekleştirilmesi bakımından yetersiz olanlar ile yılı bütçesinde belirlenen tutarı aşmayan ve iki yıl devrettiği halde harcanmayan ödenekleri iptal etmeye genel bütçe kapsamındaki kamu idarelerinde Maliye Bakanı, diğer kamu idarelerinde üst yönetici yetkilidir.
Bağış ve yardımlar, kullanılmadığı veya amaç dışı kullanıldığı için geri istenildiği takdirde, bütçeye gider kaydıyla ilgilisine geri verilir. Şartlı bağış ve yardımın zamanında kullanılmaması nedeniyle doğacak zararlar ile amaç dışı kullanım nedeniyle yapılan harcamalar sorumluluğu tespit edilenlere ödettirilir.” denilmektedir. Söz konusu hükme dayanılarak geliştirilen muhasebe tekniği gereği bağışı alan kamu idaresi bunun karşılığında bütçe geliri kaydı yapmakta yapan kamu idaresi ise herhangi bir bütçe gideri kaydı yapmamaktadır.
Konu trajik bir örnekle açıklanacak olursa Bir Büyükşehir Belediyesi bağlı idaresine 50 milyon YTL değer biçtiği arsayı şartsız devretmiş bir müddet sonra bağlı idare aynı arsayı aynı bedelle Büyükşehire devretmiştir. Yapılacak kayıtlar şunlardır;
Büyükşehir belediyesinin arsa devrindeki kaydı;
------------------------------------ / ------------------------------------
630- Giderler Hesabı 50.000.000.
250- Arsa ve Araziler Hesabı 50.000.000.
------------------------------------ / ------------------------------------
Bağlı idarenin arsa devrinin kaydı;
------------------------------------ / ------------------------------------
250- Arsa ve Araziler Hesabı 50.000.000.
600- Gelirler Hesabı 50.000.000.
805- Gelir Yansıtma Hesabı 50.000.000. 800- Bütçe Gelirleri Hesabı 50.000.000.
------------------------------------ / ------------------------------------
Bağlı idarenin arsayı devrettiğinde yapacağı kayıt;
------------------------------------ / ------------------------------------
630- Giderler Hesabı 50.000.000.
250- Arsa ve Araziler Hesabı 50.000.000.
------------------------------------ / ------------------------------------
Büyükşehir belediyesinin arsayı devraldığında yapacağı kayıt;
------------------------------------ / ------------------------------------
250- Arsa ve Araziler Hesabı 50.000.000.
600- Gelirler Hesabı 50.000.000.
805- Gelir Yansıtma Hesabı 50.000.000. 800- Bütçe Gelirleri Hesabı 50.000.000.
------------------------------------ / ------------------------------------
Görüldüğü gibi hiç karşılıksız bir bütçe gideri olmadan her iki idarede çok önemli bir bütçe gelirini hesaplarına yazma imaknlarına sahiptir. Bu bütçe geliriyle personel istihdamının, borç stoğunun ve yeni borca girmenin önündeki tüm engelleri aşabileceklerdir. Bunun gibi muhasebe sisteminde farklı gelir kodlarına olsa dahi mükerrer gelir yazma imaknları da vardır. Bu son derece yanlış muhasebeleştirme tekniklerinden biran önce vazgeçilmesi gerekmektedir.
b.Payların Bütçe Gelirlerinden Düşülmemesi
5018 sayılı Kanunun Gelirlerin Dayanakları Başlıklı 37. Maddesinde; “Genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin topladığı vergi, resim, harç ve benzeri gelirlerden diğer idare, kurum ve kuruluşlara verilecek paylar, geliri toplayan kamu idaresi bütçesine bu amaçla konulacak ödeneklerden karşılanır. Malî yıl içinde kullanılabilecek ödenek miktarı, ilgili kanun hükümleri uyarınca tahsil edilen miktar dikkate alınarak hesaplanacak pay miktarını geçemez. Hesaplanan pay tutarının, bu amaçla tahsis edilen ödenek tutarını aşması halinde, aradaki farkı geçmemek kaydıyla ödenek eklemesi yapmaya genel bütçe kapsamındaki idarelerde Maliye Bakanı veya tarh ve tahakkuka ilgili mevzuatına göre yetkili idareler diğer idarelerde üst yöneticiler yetkilidir.” denilmektedir.
Bu hüküm gereği önceki muhasebe uygulamalarında gelirden düşmek suretiyle muhasebeleştirilen paylar bütçe gideri haline dönüştürülmüş ve bu konuda ödenek kullanımında üst yöneticiye imkanlar tanınmıştır. Bu uygulama net bütçe gelirlerini artırmaktadır.
