* Yerel Yönetim ve Denetim Dergisi Kasım 2008 Sayısında Yayımlanmıştır.
MAHALLİ İDARELERE KAMU HAZNEDARLIĞI GENEL TEBLİĞİ GETİRİLEN HAK VE YÜKÜMLÜLÜKLER
Erkan KARAARSLAN
Maliye Bakanlığı
Muhasebat Başkontrolörü
I-Giriş
Mahalli idarelerin nakit mevcutlarını diledikleri bankalara koyup diledikleri gibi kullanma yetkileri yoktur. Kamu idarelerinin nakit mevcutlarını hangi bankalarda ve hangi yöntemlerle kullanabilecekleri 4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanuna göre, “Kamu Haznedarlığı Tebliği” ile belirlenmektedir. 22 Ağustos 2008 tarih ve 26975 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan söz konusu genel tebliğ ile kamu idarelerine getirilen hak ve yükümlülükler bu çalışmanın konusunu oluşturmaktadır.
II- Kamu Haznedarlığı Sistemine Dahil Kamu İdareleri
Nakit mevcutlarını ve ödemelerini (kısaca ifade edilecek olursa bankacılık işlemlerini) Kamu Haznedarlığı Genel Tebliğinde belirtilen şekilde yürütmekle sorumlu olan kamu idareleri tebliğin kapsam başlıklı maddesinde sıralanmıştır. Buna göre; Kamu bankaları, Mazbut vakıflar, Özel kanunla kurulmuş kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ve bunların üst kuruluşları, Genel bütçe kapsamındaki idareler (Kefalet ve yardımlaşma sandıkları hariç), Özel bütçeli idareler, Tüm döner sermayeli işletmeler, Fonlar, Sosyal güvenlik kurumları, Bütçeden yardım alan kuruluşlar, Kamu iktisadi teşebbüsleri, Özel kanunla kurulmuş diğer kamu kurum, kurul, üst kurul ve kuruluşları ile birlikte Belediyeler, İl özel idareleri ve bunların bağlı ortaklıkları, müessese ve işletmeleri ile birlikleri, tebliğ kapsamındadır.
Görüldüğü gibi Tebliğ en geniş anlamda kamu sektörünü esas alarak düzenlenmiştir. Dolayısıyla bir şekilde kamu sektörü içinde yer alan tüm kamu idareleri örneğin belediyelerin işletmeleri, mahalli idare birlikleri, Türkiye İş Kurumu hatta Bütçeden yardım alan kuruluşlar dahi Kamu Haznedarlığı Tebliğine uymak zorundadır. Bütçeden yardım alan kuruluşlar ifadesinde kastedilen Merkezi Yönetim Bütçesi sınırlı tutmak gerekmektedir.
III- Mahalli İdarelerin Kullanabilecekleri Bankalar
Mahalli idareler, tasarrufları altında bulunan her türlü mali kaynakları Merkez Bankası, Ziraat Bankası, Halk Bankası veya Vakıflar Bankası’nda açtıracakları hesaplarda değerlendirmek zorundadır. Mahalli idareler yurtiçinde yerleşik diğer bankalardan da bankacılık hizmeti alabilirler. Ancak bu bankalar idare adına yaptıkları tahsilatları 7 gün içinde belirtilen kamu bankalarına aktarmak zorundadırlar.
Mahalli idareler gerek tahsilatlarında gerekse ödemelerinde nemalandırma ve likit tutma amaçları dışında bankacılık işlemleri yapmak amacıyla istedikleri bankaları kullanabilirler. Diğer bankalar eliyle yapılan tahsilatlarda, paraların bankaya girdiği tarihi izleyen en geç yedinci gün ilgili kamu bankası hesabına aktarmanın yapılması gerekmektedir.
6183 sayılı Kanunun 41. Maddesi gereği bankalarca tahsil edilen veya banka kartı, kredi kartı ve benzeri kartlar kullanımı karşılığı olarak ödenmesi gereken paraların aktarılma süresi, tahsil edildikleri tarihten itibaren azami 7 gündür. Kredi kartı ile yapılan ödemelerde, işlem tarihini takip eden günden itibaren azami 20 gün içerisinde aktarma yapılmalıdır. Postaneler vasıta kılınmak suretiyle yapılan ödemelerde, yapılan ödemelerin ilgili daireye intikal ettirilme süresi, ödemenin yapıldığı tarihten itibaren azamî 10 gündür.
IV- Kamu Bankalarında Değerlendirilen Paralar İlgili Kullanılabilecek Araçlar
Mahalli idareler kaynaklarının değerlendirilmesinde aşağıdaki araçları kullanırlar:
a) YTL cinsi vadesiz mevduat hesabı açtırabilirler.
b) YTL cinsi vadeli mevduat hesabı açtırabilirler.
c) İhale, doğrudan satış, ihale öncesi rekabetçi olmayan teklif ya da ikincil piyasadan doğrudan ya da ters repo yoluyla temin etmek suretiyle devlet iç borçlanma senedi alabilirler.
Ancak, bu araçların kullanılması nedeniyle ödemelerde ortaya çıkabilecek gecikme ve aksaklıklar ile bu nedenle doğabilecek mali yükümlülüklerden ilgili kurum, kuruluş ve idarelerin yetkilileri sorumludur. Yani ödemesi gereken borçları olan mahalli idareler nema geliri elde edebilmek için borçlarını öteleme yolunu tercih etmemelidirler.
Vadeli mevduat için alınan faiz oranının benzer vadedeki devlet iç borçlanma senedi için piyasada oluşan faiz oranından daha düşük olmaması gerekir. Bu hükümlerle mahalli idarelerin devlet iç borçlanma senedi alması özendirilmiştir.
Kamu Haznedarlığı Genel Tebliğinde getirilen bu hükümlerden sonra mahalli idareler muhasebe biriminde bir finansman yönetim sisteminin kurulması ve bir finansman muhasebesi yürütülmesi gerekmektedir.
V- Döviz Tevdiat Hesabı Açtırabilecek Mahalli İdareler
Mahalli idareler emanet ya da idare malı dövizle tahsilat yapabilir ve bunları 105-Döviz Hesabında izleyebilirler. Ancak bu dövizleri vadeli veya vadesiz döviz tevdiat hesabı açtırıp uzun vadeli ellerinde tutamazlar. Mahalli idareler bu dövizleri mahallinde Türk Lirasına çevirmek durumundadır. Ancak, sadece dış alımlar veya yurtdışından temin edilen krediler nedeni ile döviz cinsinden ödeme veya yükümlülükleri olan mahalli idareler, bu işlemlerle sınırlı olmak kaydıyla, vadeli veya vadesiz döviz tevdiat hesabı açtırabilir.
VI- Vadesiz Hesaplardan Vadeli Hesaplara Yapılan Aktarmaların Muhasebeleştirilmesi
Muhasebe yönetmelikleri kaleme alınırken kesilen çek, gönderme emri ya da bankaya verilen talimatların 103- Verilen Çekler ve Gönderme Emirleri Hesabına alacak kaydedilmesi bunlardan gerçekleşenlerinde 103 no.lu hesaba borç 102- Banka Hesabına alacak kaydedilmesi tasarlandı. Dolayısıyla hesap düzeltmeleri dışında 102- Banka Hesabına alacak kaydı yapıldığı her durumda 103- Verilen Çekler ve Gönderme Emirleri Hesabına borç kaydı yapılması gerekmektedir. Bu nedenle, hesap düzeltmeleri dışında, 103- Verilen Çekler ve Gönderme Emirleri Hesabının borcu ile 102- Banka Hesabının alacağındaki rakamlar birbiri ile aynı olmalıdır.
Eğer birden fazla banka hesabı varsa ve bunlar arasında aktarma yapıyorsanız bu işlemin bir talimata da dayanması gerektiği için aşağıdaki muhasebe kayıtlarının yapılması gerekmektedir.
Vadesiz hesaptan 80.000.- YTL.de vadeli hesaba aktarma talimatı verilmiştir.
------------------------------- / -------------------------------
108.09- Diğer Hazır Değerler Hesabı 80.000.-
103.02- Verilen Çekler ve Gönderme Emirleri Hesabı 80.000.-
------------------------------- / -------------------------------
Talimatın yerine getirildiğinin anlaşılması üzerine yapılacak kayıt aşağıdaki gibi olacaktır.
------------------------------- / -------------------------------
102.03- Banka Hesabı 80.000.-
108.09- Diğer Hazır Değerler hesabı 80.000.-
------------------------------- / -------------------------------
103.02- Verilen Çekler ve Gönderme Emirleri H. 80.000.-
102.01- Banka Hesabı 80.000.-
------------------------------- / -------------------------------
Vadeli hesaba aktarılan 80.000.- YTL. nin fon getirisi sonucunda, 86.000.- YTL olduğunu ancak bundan 1.000.- YTL tutarında çeşitli vergiler 500.- YTL. Tutarında da komisyon vb bankacılık giderleri kesintisi yapıldığını ve vadesiz hesaba 84.500.- YTl aktarıldığını varsayalım.
Burada üç tür kayıt yapılabilir. Birincisi net faiz gelirini kaydederek kesintileri hiç kayıt altına almamaktır. Bu kolay bir yöntemdir. Ancak netleştirilerek yapılan bu kayıt çok doğru bir kayıt değildir.
İkinci tür kayıt yönteminde ise kesintilerin ve bütçeleştirme işlemlerinin tam yapılmasıdır. Doğru bir kayıt yöntemi olmakla birlikte bütçe gideri oluşması, ödenek ihtiyacı, bütçe gideri ve ödeme emri sürecini gerektirmesi gibi nedenlerle tercih edilmemektedir.
Üçüncü tür kayıt yönteminde ise tüm kesintilerin kayıtlara alınması, ancak bütçe açısından ödenek öngörülmemesi ve nakit hareketi olmaması nedeniyle kayıt yapılmamasıdır ki en uygulanabilir yöntem budur. Bu yöntemin tercih edilmesi durumunda aşağıdaki kayıtların yapılması gerekir.
------------------------------- / -------------------------------
102.02- Banka Hesabı 4.500.-
630.03.04.03.90 Giderler Hesabı 1.000.-
630.03.05.04.03 Giderler Hesabı 500.-
600.05.01.09.99- Gelirler Hesabı 6.000.-
------------------------------- / -------------------------------
805- Gelir Yansıtma Hesabı 4.500.-
800.05.01.09.99- Bütçe Gelirleri Hs. 4.500.-
------------------------------ / -------------------------------
108.09- Diğer Hazır Değerler Hesabı 84.500.-
103.02- Verilen Çekler ve Gönderme Emirleri H. 84.500.-
------------------------------- / -------------------------------
102.01- Banka Hesabı 84.500.-
108.09- Diğer Hazır Değerler hesabı 84.500.-
------------------------------- / -------------------------------
103.02- Verilen Çekler ve Gönderme Emirleri H.84.500.-
102.02- Banka Hesabı 84.500.-
------------------------------- / -------------------------------
VII- Kamu Haznedarlığı Genel Tebliğine Uyulmamasından Kaynaklanan Sorumluluklar
Mahalli idarelerin üst yöneticileri ve muhasebe yetkilileri anılan hükümleri yerine getirmekle mükellef olup, bu hükümlere aykırılık sebebi ile ortaya çıkabilecek zararlardan şahsen ve müteselsilen sorumludurlar. Ayrıca burada anılan yöntemler dışında elde edilen nemalar mahalli idarelere bırakılmaz bu nemalar genel bütçeye gelir kaydedilir.
