* İdari ve Mali Mevzuat Dergisi Şubat 2010 Sayında Yayımlanmıştır.
MAHALLİ İDARELERDE BİR TÜRLÜ DOĞRU UYGULANAMAYAN KONU:
GECEKONDU FONU
Erkan KARAARSLAN
Muhasebat Başkontrolörü
SGK Kurumsal Gelişim Daire Başkanı
A- Genel Olarak
30.07.1966 Tarih ve 775 sayılı Gecekondu Kanunu’nun 12. Maddesine göre Belediyelerin Gecekondu Kanunundan kaynaklı hizmetleri yerine getirebilmeleri için birer “Gecekondu Fon Hesabı” açtırmaları gerekmektedir.
Bu bölümde, söz konusu fonda toplanacak paralar, paraların toplanma usulü, bütçe ve muhasebe usulü ile harcanması anlatılmaktadır.
B- Gecekondu Fonunun Gelirleri
Bu fon hesabında toplanacak paralar şunlardır;
a) Belediyelerin mülkiyetine geçen arazi ve arsaların veya izinsiz yapı yapılmak suretiyle işgal edilmiş bulunan belediyeye ait sahaların ve bu arazi ve arsalar üzerinde belediyelerce yaptırılan veya çeşitli şekillerde yapılarak belediyelere intikal eden yapıların, bu Kanunun gerektirdiği hallerde, kiralarından, satışlarından veya sair şekillerde kıymetlendirilmelerinden elde edilecek gelirler,
b) Gecekonduların ıslah, tasfiye ve önleme bölgelerinde bulunan bütün yapıların binalı ve binasız arazi ve arsaların sahipleri, bu sahalarda yol, kaldırım, kanalizasyon, su, elektrik gibi kamu hizmet ve tesisleri yapıldıktan sonra, bunlardan dolayı yapılan harcamalara 10 yılda ve 10 eşit taksitte yapacakları katılma payları
c) Belediye Meclislerince gerekli görülen hallerde belediye bütçelerine konacak ödenekler,
ç) Devlet bütçesinden fona aktarılmak suretiyle yapılacak yardımlar,
d) Diğer Kanunlarla fona katılması kabul edilen sair gelirler,
e) Fondan verilen kredilerin taksit ve faizleri,
f) Her türlü bağış ve yardımlar,
g) Fonda toplanacak paraların faiz ve sair gelirleri.
C- Arsa ve Arazi Satışları Nedeniyle Merkezi Hükümetten Aktarılan Fon Gelirleri
Son yıllarda bu fonun en önemli kaynağını, 4706 sayılı Kanun gereğince merkezi hükümetin arsa ve arazi satışlarından belediyelere yapılan pay aktarımları, oluşturmaktadır. 4706 sayılı Kanunun “TAKSİTLE ÖDEME, SATIŞ BEDELİNDEN PAY VERİLMESİ, BELEDİYELERE DEVİR” Başlıklı 5. maddesinde; “Belediye ve mücavir alan sınırları içindeki Hazineye ait taşınmazların satış bedellerinin tahsil edilen kısmından öncelikle yerinde muhafaza edilemeyen yapıların tasfiyesinde kullanılmak şartıyla %10'u, ilgili belediyelerin 20.7.1966 tarihli ve 775 sayılı Kanun hükümlerine göre oluşturulan fon hesabına aktarılır. Kalan kısmından ise ilgili belediyeye %30, varsa büyükşehir belediyesine %10 oranında pay verilir. Belediye mücavir alan sınırları dışındaki köylerde bulunan Hazine taşınmazlarının satış bedellerinin tahsil edilen kısmından, %25 oranında; dörtte biri ilgili köy tüzel kişiliğine ödenmek ve kalanı diğer köylere götürülecek hizmetlerde kullanılmak üzere, il özel idarelerine pay verilir. Bu paylar tahsilini takip eden ayın yirmisine kadar ilgili idarelerin hesaplarına aktarılır. Belediyelere veya köy tüzel kişiliklerine yapılan satış ve devirlerden elde edilen gelirler ile özel ödenek kaydedilen satış gelirlerinden pay verilmez.
Belediye ve mücavir alan sınırları içinde olup, bakanlıkça tespit edilen Hazineye ait taşınmazlardan, 31.12.2000 tarihinden önce üzerinde yapılanma olanlar; öncelikle yapı sahipleri ile bunların kanuni veya akdi haleflerine satılmak ya da genel hükümlere göre değerlendirilmek üzere ilgili belediyelere bedelsiz olarak devredilir. Bu şekilde devredilen taşınmazlar, haczedilemez ve üzerinde üçüncü kişiler lehine herhangi bir sınırlı ayni hak tesis edilemez. Bu taşınmazlar belediyelerce öncelikle talepleri üzerine yapı sahipleri ile bunların kanuni veya akdi haleflerine, rayiç bedel üzerinden doğrudan satılır. Bu suretle yapılacak satışlarda satış bedeli, en az dörtte biri peşin ödenmek üzere üç yıla kadar taksitlendirilebilir. Taksit tutarlarına kanuni faiz oranının yarısı uygulanır. Taksitle satışa esas bedel ile taksit süresi ve sayısını belirlemeye belediyeler yetkilidir.
Bu taşınmazlardan gerekli olanlar için öncelikle imar planları veya imar uygulaması yapılır. "Belediyelerce imar planı ve/veya imar uygulaması yapılmadan kadastrol parsel üzerinden yapılan satışlarda, düzenleme ortaklık paylarına ilave olarak, satışı yapılan arazinin düzenlemeden önceki yüzölçümünün %20'sinin, satış bedelinden aynı oranda düşülmek kaydıyla eğitim ve sağlık tesisleri ile diğer resmi tesis alanları için ayrılabileceğine ve bu amaçla ayrılan alanların bedelsiz ve müstakil parsel şeklinde Hazine adına resen tescil edileceğine dair tapu kütüğüne şerh konulur.
Yapılacak yazılı tebligat tarihinden itibaren altı ay içinde satın alınma talebinde bulunulmayan veya üzerinde yapılanma olmayan ve bu madde kapsamında devredilen taşınmazlar genel hükümlere göre belediyece satılabilir. Devir tarihinden itibaren üç yıl içinde belediyece satılamayan taşınmazlar, belediyelerin muvafakatine ve hükme gerek olmaksızın Hazine adına resen tescil edilir.” hükümleri bulunmaktadır.
Bu hükümlere göre, Belediye ve mücavir alan sınırları içindeki Hazineye ait taşınmazların satış bedellerinin tahsil edilen kısmından yüzde onu belediyelerin özel bir fon hesabına aktarılmaktadır/aktarılmalıdır.
Belediyelere, merkezi hükümetten arsa ve arazi satışı nedeniyle iki çeşit para aktarılmaktadır. Örneğin 100 birimlik bir arsa satışı karşılığında, belediyelere Gecekondu Fonunda kullanılmak üzere 10 birim, istedikleri işlerde kullanmak üzere de ayrıca 27 birimlik bir para aktarılmaktadır. Burada belediyenin söz konusu 10 birimlik aktarmayı belediye hesaplarından ayrı özel bir banka hesabına alması ve sadece Gecekondu Kanununda belirtilen işler için harcaması gerekmektedir. Bu paralar örneğin cari giderleri için kullanılamazlar. Diğer 27 birimlik gelir ise belediyenin genel banka hesabına alınıp istenilen işlerde kullanabilecektir.
Mahalli maliye teşkilatları, belediyelerin borçlarına karşılık, yukarda anılan örnekten hareketle, 27 birimlik genel gelirlere el koyabilir ancak gecekondu fonuna aktarılması gereken, 10 birimlik gelir ise özel bir gelir olması ve bir taraftan şartlı bağış olması nedeniyle el konulamaz ve aktarılmak zorundadır. Birçok muhasebe biriminde bu ayırım yapılmadan tüm paylara el konulmaktadır ve bu hatalı bir işlem olup ileride faiz yükü doğurabilir.
D- Gecekondu Fonunda Biriken Tutarların Harcanma Yerleri
Özel bir banka hesabında toplanan Gecekondu Fonundaki tutarlar belediye tarafından istenilen herhangi bir yere harcanması mümkün olmayan tutarlardır. Özel gelir niteliğinde olan bu tutarların harcama yerlerini şu şekilde sıralayabiliriz;
Bu fonda toplanan tutarlar öncelikle yerinde muhafaza edilemeyen yapıların tasfiyesinde kullanılacaktır.
Bu yerlerde kullanılmasının mümkün olmaması durumlarında Toplu Konut İdaresi Başkanlığının izni alınmak şartıyla:
kullanılır.
E- Gecekondu Fonuna Gelen Tutarların ve Bunlardan Yapılan Harcamaların Muhasebe, Bütçe ve Ödenek Kaydı
Merkezi hükümetin 1.000.000.- TL bedelle bir arsa veya arazi satışından, belediyelerin açtırdığı özel banka hesabına (Gecekondu Fonu) aktardığı tutarlar ile diğer tutarların kaydı, Muhasebe İşlem Fişiyle aşağıdaki şekilde yapılmalıdır;
-------------------------- / --------------------------
102.01 Banka Hesabı 270.000.-
102.07- Banka Hesabı 100.000-
07.Gecekondu Fonu Hesabı
600.05.02.09.99- Gelirler Hesabı 270.000.-
600.04.02.02.51- Gelirler Hesabı 100.000.-
-------------------------- / --------------------------
805- Gelir Yansıtma Hesabı 370.000.-
800.05.02.09.99- Bütçe Gel.Hesabı 270.000.-
800.04.02.02.51- Bütçe Gel.Hesabı 100.000.-
-------------------------- / --------------------------
Gecekondu fonuna gelen paraların aynı zamanda özel ödenek kaydedilmesi de mümkündür. Özel ödenek uygulaması ile başlangıçta bütçe hazırlanırken öngörülmeyen işlemler için ödenek herhangi bir izin ve kaynak gösterilmeksizin elde edilmiş olacaktır.
Bu durumda da yine muhasebe işlem fişiyle (yukarıda anılan muhasebe işlem fişinde birlikte de yapılabilir.) şu kayıt yapılmalıdır;
-------------------------- / --------------------------
900.6.4 Gönderilecek Bütçe Ödenekleri Hs. 100.000.-
901.17.6.4 Bütçe Ödenekleri Hs. 100.000.-
-------------------------- / --------------------------
Burada 900 ve 901 no.lu hesaplara kayıt yapılırken finansman kodunun 05 mahalli idareler genel kodu değil 08- Bağış ve Yardımlar kodu kullanılmalıdır. Bütçe gideri yapılırken de aynı kodlama kullanılacaktır.
Gecekondu fonundan yapılan ödemeler, belediyelerin tabi olduğu tüm mevzuat hükümlerine uygun olarak yapılacaktır. Ödemelerde ödeme emri belgesi kullanılacaktır. Yapılacak muhasebe kaydı aşağıdaki gibidir;
-------------------------- / --------------------------
258.01- Yapılmakta Olan Yatırımlar Hesabı
360.3.9- Ödenecek Vergi ve Fonlar Hs.
360.4.2.9-Ödenecek Vergi ve Fonlar Hs.
103.02- Ver. Çek. Gön. Em. Hesabı
-------------------------- / --------------------------
830.06.04.03.90- Bütçe Giderleri Hs
835- Gider Yansıtma Hesabı
-------------------------- / --------------------------
905.06.04 Ödenekli Giderler Hs.
900.6.4 Gönderilecek Bütçe Ödenekleri Hs.
-------------------------- / --------------------------
Banka hesap özet cetveli bankadan gelip paranın hesaptan çıktığının anlaşılması üzerine aşağıdaki muhasebe kaydı yapılmalıdır;
-------------------------- / --------------------------
103.02- Ver. Çek. Gön. Em. Hesabı
102.07 Banka Hesabı
-------------------------- / --------------------------
F- SONUÇ VE DEĞERLENDİRME
Belediyelerin mali raporları incelendiğinde, 901 Bütçe Ödenekleri Hesabının 17 nolu “Yılı İçinde Eklenen Özel Ödenek/Şartlı Bağış ve Yardım” detay kodunun hiç kullanılmadığı, bütçe giderlerinin finansman cetvelinde 08 “Bağış ve Yardımlar” kodunun çok az kullanıldığı, birçok belediyenin gecekondu fonunu hiç oluşturmadığı, özel bir banka hesabı kurmayarak gecekondu fonuna gelen paraları istediği yerlere kullandığı, genel bütçe muhasebe birimlerinin zaman zaman bu paralara borçlar nedeniyle el koyduğu tespitleri yapılabilmektedir.
Bu tür hataları giderebilmek için iş ve işlemlerin tüm kesimlerce bu makale de kaleme alındığı biçimde yürütülmesi gerekmektedir.
