KAMUDA OCAK AYI İŞLEMLERİ
Erkan KARAARSLAN
I. PERFORMANS PROGRAMININ KAMUOYUNA SUNULMASI
Performans programları, daha verimli ve yüksek kalitede hizmet sunumunu sağlamayı amaçlayan performans esaslı bütçelemenin ilk uygulamaları, II. Dünya Savaşından sonra ABD’de ortaya çıkmıştır. 1949 yılında ABD yürütme organının bir parçası olan Hoover Komisyonu, bütçe sürecinde girdilere verilen önem yerine hükümetin aktivitelerine, fonksiyonlarına, maliyetlere ve ulaşılan hedeflere ağırlık veren bir yaklaşımı kabul etmiştir.
Ülkemizde geliştirilen performans programı modelinde, orta ve uzun vadeli bir stratejik planlama süreciyle bütçeleme başlamakta, stratejik plana uygun olarak yıllık performans programları hazırlanmakta ve bu programlar bütçenin dayanağını oluşturmaktadır. Bu modelde stratejik planın yıllık uygulamasını göstermek üzere performans programı hazırlanmaktadır. Daha sonra yapılması düşünülen faaliyetler ve faaliyetleri karşılayacak kaynaklar belirlendikten sonra, bütçe hazırlanmaktadır. Bütçe uygulaması sonucunda ise yıllık faaliyet raporu hazırlanarak performansa dayalı bir hesap verme mekanizması oluşturulmaktadır.
Performans programlarının, “Kamu İdarelerince Hazırlanacak Performans Programları Hakkında Yönetmelik” uyarınca, kamu idarelerinin web sayfalarından ocak ayı içinde kamu oyuna sunulması gerekmektedir.
II. FAALİYET RAPORU HAZIRLIKLARININ BAŞLATILMASI
Ülkemizde kamu idarelerince faaliyet raporu hazırlanma sürecini ve mevzuat alt yapısını “Kamu İdarelerince Hazırlanacak Faaliyet Raporları Hakkında Yönetmelik” oluşturmaktadır.
Anılan Yönetmelik hükmü gereğince, harcama birimleri birim faaliyet raporlarını, kamu idareleri ise idare faaliyet raporlarını hazırlaması gerekmektedir. Birim faaliyet raporlarının hazırlanarak üst yöneticiye sunulması için Yönetmelikte belirlenen son tarih mahalli idareler için şubat ayı sonu, diğer kamu idareleri içinse mart ayı sonudur.
Birim faaliyet raporlarının belirlenen tarihe kadar istenilen içerikte hazırlanabilmesi için ocak ayı içinde bir duyuru/talimat ile çalışmaların başlatılması gerekmektedir. Bu süreç mahalli idareler için bu yıl daha büyük önem taşımaktadır. Zira, mahalli idarelerde gelecek yıl yapılacak yerel seçimler öncesi son faaliyet raporu hazırlanmaktadır. Bu nedenle gerek sunulan hizmetleri gerekse performans ölçütlerini 4 yıllık ortaya koyan bir çözüm üretilmelidir.
III. İÇ KONTROL UYUM EYLEM PLANI REVİZYONUN YAPILMASI
İç Kontrol Standartları içinde 17 nolu standardı oluşturan İzleme ve Değerlendirme Standardının 5 Nolu Genel Şartında, “İç kontrolün değerlendirilmesi sonucunda alınması gereken önlemler belirlenmeli ve bir eylem planı çerçevesinde uygulanmalıdır.” Bu eylem planının ne zaman yapılacağı açık olmamakla birlikte, faaliyet raporu hazırlama dönemi sonuna kadar yani 28 şubat tarihine kadar yapılması gerektiğini düşünüyorum. Çünkü faaliyet raporlarının ekinde yer alan harcama yetkililerince imzalı iç kontrol güvence beyanında; “Harcama yetkilisi olarak yetkim dahilinde;……….. iç kontrol sisteminin idari ve mali kararlar ile bunlara ilişkin işlemlerin yasallık ve düzenliliği hususunda yeterli güvenceyi sağladığını ve harcama birimimizde süreç kontrolünün etkin olarak uygulandığını bildiririm.” denilmektedir. Bu güvenceyi vermenin alt yapısını iyi bir durum analizine dayalı olarak eylem planı revizyonu sağlamaktadır.
Eylem planı revizyonu için ocak ayında gerekli duyuru, çalışma ve boşluk analizleri yapılmalıdır.
IV. TAŞINIR MAL HESABININ VERİLMESİ
Taşınır Mal Yönetmeliği uyarınca harcama birimlerince hazırlanacak Taşınır Yönetim Dönemi Hesabının ocak ayı sonunda, mali hizmetler biriminde görevli idare kesin hesabının hazırlanmasına esas teşkil etmek üzere, taşınır konsolide görevlisine verilmesi gerekmektedir.
V. VERGİ VE DİĞER KESİNTİLERLE İLGİLİ İŞLEMLER
Her ay olduğu üzere, ocak ayı içinde de aralık ayına ilişkin KDV Beyanı, Muhtasar Vergi Beyanı ve Sigorta Bildirgelerinin verilmesi gerekmektedir.
VI. MUHASEBE KAYITLARI AÇISINDAN
A. Açılış Kaydının Yapılması
1 Nolu Yevmiye Kaydı; Tüm kamu idarelerinde, malî yılın başında muhasebe kayıtlarının açılmasını sağlamak üzere önceki faaliyet döneminin son yevmiyesinde borç kaydedilerek kapatılan hesaplara ilişkin tutarlar alacak kaydı yapılarak, alacak kaydedilerek kapatılan hesaplara ilişkin tutarlar ise borç kaydı yapılarak dönem başlatılır.
Bu tüm kamu idarelerinde 1 nolu yevmiye kaydını oluşturacaktır ve açılış ya da başlangıç kaydı adını alacaktır.
Açılış kaydına aşağıdaki örnek verilebilir;
|
|
|
|
|||
|
1 NOLU AÇILIŞ KAYDI ÖRNEĞİ |
|||||
|
|
|
BORÇ |
ALACAK |
||
|
100 Kasa Hs. |
xxx.- |
|
|||
|
102 Banka Hs. |
xxx.- |
|
|||
|
105 Döviz Hs. |
xxx.- |
|
|||
|
108 Diğer Hazır Değerler Hs. |
xxx.- |
|
|||
|
112 Kamu Kesimi Tahvil, Senet ve Bonoları Hs. |
xxx.- |
|
|||
|
117 Menkul Varlıklar Hs. |
xxx.- |
|
|||
|
120 Gelirlerden Alacaklar Hs. |
xxx.- |
|
|||
|
121 Gelirlerden Takipli Alacaklar Hs. |
xxx.- |
|
|||
|
127 Diğer Faaliyet Alacakları Hs. |
xxx.- |
|
|||
|
132 Kurumca Verilen Borçlardan Alacaklar Hs. |
xxx.- |
|
|||
|
140 Kişilerden Alacaklar Hs. |
xxx.- |
|
|||
|
150 İlk Madde ve Malzeme Hs. |
xxx.- |
|
|||
|
157 Diğer Stoklar Hs. |
xxx.- |
|
|||
|
162 Bütçe Dışı Avans ve Krediler Hs. |
xxx.- |
|
|||
|
165 Mahsup Dönemine Aktarılan Avans ve Krediler Hs. |
xxx.- |
|
|||
|
190 Devreden Katma Değer Vergisi Hs. |
xxx.- |
|
|||
|
197 Sayım Noksanları Hs. |
xxx.- |
|
|||
|
220 Gelirlerden Alacaklar Hs. |
xxx.- |
|
|||
|
222 Gelirlerden Tecilli ve Tehirli Alacaklar Hs. |
xxx.- |
|
|||
|
227 Diğer Faaliyet Alacakları Hs. |
xxx.- |
|
|||
|
240 Malî Kuruluşlara Yatırılan Sermayeler Hs. |
xxx.- |
|
|||
|
241 Mal ve Hizmet Üreten Kuruluşlara Yatırılan Se. Hs. |
xxx.- |
|
|||
|
242 Döner Sermayeli Kuruluşlara Yatırılan Sermayeler Hs. |
xxx.- |
|
|||
|
250 Arazi ve Arsalar Hs. |
xxx.- |
|
|||
|
251 Yeraltı ve Yerüstü Düzenleri Hs. |
xxx.- |
|
|||
|
252 Binalar Hs. |
xxx.- |
|
|||
|
253 Tesis, Makine ve Cihazlar Hs. |
xxx.- |
|
|||
|
254 Taşıtlar Hs. |
xxx.- |
|
|||
|
255 Demirbaşlar Hs. |
xxx.- |
|
|||
|
258 Yapılmakta Olan Yatırımlar Hs. |
xxx.- |
|
|||
|
259 Yatırım Avansları Hs. |
xxx.- |
|
|||
|
260 Haklar Hs. |
xxx.- |
|
|||
|
280 Gelecek Yıllara Ait Giderler Hs. |
xxx.- |
|
|||
|
281 Gelir Tahakkukları Hs. |
xxx.- |
|
|||
|
294 Elden Çık. Stoklar ve Maddi Duran Varlıklar Hs. |
xxx.- |
|
|||
|
580 Geçmiş Yıllar Olumsuz Faaliyet Sonuçları Hs. (-) |
xxx.- |
|
|||
|
591 Dönem Olumsuz Faaliyet Sonucu Hs. (-) |
xxx.- |
|
|||
|
500 Net Değer Hs. |
xxx.- |
|
|||
|
519 Değer Hareketleri Sonuç Hs. |
xxx.- |
|
|||
|
|
103 Verilen Çekler ve Gönderme Emirleri Hs. (-) |
|
xxx.- |
||
|
106 Döviz Gönderme Emirleri Hs. (-) |
|
xxx.- |
|||
|
138 Takipteki Kurum Alacakları Karşılığı Hs. (-) |
|
xxx.- |
|||
|
158 Stok Değer Düşüklüğü Karşılığı Hs. (-) |
|
xxx.- |
|||
|
247 Sermaye Taahhütleri Hs. (-) |
|
xxx.- |
|||
|
257 Birikmiş Amortismanlar Hs. (-) |
|
xxx.- |
|||
|
268 Birikmiş Amortismanlar Hs. (-) |
|
xxx.- |
|||
|
299 Birikmiş Amortismanlar Hs. (-) |
|
xxx.- |
|||
|
320 Bütçe Emanetleri Hs. |
|
xxx.- |
|||
|
322 Bütçeleştirilecek Borçlar Hs. |
|
xxx.- |
|||
|
323 Bütçeleştirilmiş Borçlar Hs. |
|
xxx.- |
|||
|
329 Diğer Çeşitli Borçlar Hs. |
|
xxx.- |
|||
|
330 Alınan Depozito ve Teminatlar Hs. |
|
xxx.- |
|||
|
333 Emanetler Hs. |
|
xxx.- |
|||
|
340 Alınan Sipariş Avansları Hs. |
|
xxx.- |
|||
|
360 Ödenecek Vergi ve Fonlar Hs. |
|
xxx.- |
|||
|
361 Ödenecek Sosyal Güvenlik Kesintileri Hs. |
|
xxx.- |
|||
|
363 Kamu İdareleri Payları Hs. |
|
xxx.- |
|||
|
372 Kıdem Tazminatı Karşılığı Hs. |
|
xxx.- |
|||
|
397 Sayım Fazlaları Hs. |
|
xxx.- |
|||
|
480 Gelecek Yıllara Ait Gelirler Hs. |
|
xxx.- |
|||
|
481 Gider Tahakkukları Hs. |
|
xxx.- |
|||
|
570 Geçmiş Yıllar Olumlu Faaliyet Sonuçları Hs. |
|
xxx.- |
|||
|
590 Dönem Olumlu Faaliyet Sonucu Hs. |
|
xxx.- |
|||
|
500 Net Değer Hs.[1] |
|
xxx.- |
|||
|
519 Değer Hareketleri Sonuç Hs. |
|
xxx.- |
|||
|
|
|||||
Bu örnekte bir kamu idaresinde başlangıç kaydında olabilecek tüm işlemler yer almaktadır.
B. Faaliyet Sonuçları Hesaplarının Geçmiş Yıl Faaliyet Sonuçları Hesaplarına Aktarılması Kaydı
2 Nolu Yevmiye Kaydı; Açılış kaydını takiben önceki dönem olumlu veya olumsuz faaliyet sonucu, geçmiş yıllar olumlu faaliyet sonuçları hesabı veya geçmiş yıllar olumsuz faaliyet sonuçları hesabına aktarılır.
Kamu idaresinin önceki yıl işlemleri sonucunda, olumlu faaliyet sonucu ortaya çıkmışsa (600- Gelirler Hesabı’nın alacak bakiyesi 630- Giderler Hesabı’nın borç bakiyesinden fazlaysa) açılış kaydında 590- Dönem Olumlu Faaliyet Sonucu Hesabı alacak bakiyesi verecektir. Bu bakiyenin aşağıdaki yevmiye kaydıyla 570- Geçmiş Yıllar Olumlu Faaliyet Sonuçları Hesabı’na aktarılması gerekmektedir.
- Gerçekleşen 1.000.000.-TL dönem olumlu faaliyet sonucu açılış kaydını takiben geçmiş yıllar olumlu faaliyet sonuçları hesabına aktarılmıştır.
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
590- Dönem Olumlu Faaliyet Sonucu Hesabı |
1.000.000.- |
|
|||||||
|
|
570- Geçmiş Yıllar Olumlu Faaliyet Sonuçları Hesabı |
|
1.000.000.- |
||||||
|
|
|
|
|
|
|
||||
Bu kayıttan da anlaşılacağı gibi 590 nolu hesaba ilk kayıt dönem sonunda yapılmakta ve iki nolu yevmiye kaydıyla bu hesap tekrar kapatılmaktadır. Bu nedenle bu hesabın dönem içinde bakiyesinin sıfır olması icap eder.
İdarenin önceki yıl işlemleri sonucunda, olumsuz bir faaliyet sonucu ortaya çıkmışsa (630- Giderler Hesabı’nın borç bakiyesi 600- Gelirler Hesabı’nın alacak bakiyesinden fazlasıyla) açılış kaydında, 591- Dönem Olumsuz Faaliyet Sonucu Hesabı borç bakiyesi verecektir. Bu bakiyenin aşağıdaki yevmiye kaydıyla 580- Geçmiş Yıllar Olumsuz Faaliyet Sonuçları Hesabı’na aktarılması gerekmektedir.
- Önceki yıl gerçekleşen 2.000.000.-TL dönem olumsuz faaliyet sonucu, açılış kaydını takiben geçmiş yıllar olumsuz faaliyet sonuçları hesabına aktarılmıştır.
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
580- Geçmiş Yıllar Olumsuz Faaliyet Sonuçları Hesabı |
2.000.000.- |
|
|||||||
|
|
591- Dönem Olumsuz Faaliyet Sonucu Hesabı |
|
2.000.000.- |
||||||
|
|
|
|
|
|
|
||||
Bu kayıttan da anlaşılacağı gibi 591 nolu hesaba ilk kayıt dönem sonunda yapılmakta ve iki nolu yevmiye kaydıyla bu hesap tekrar kapatılmaktadır. Bu nedenle bu hesabın dönem içinde bakiyesinin sıfır olması gerekmektedir
C. İdare Bütçesinin ve Bütçe İle Yapılan Kesintilerin Kayda Alınması
3 Nolu Yevmiye Kaydı; Ödenek hesapları; bütçe ile verilen veya yılı içinde eklenen ödenekler ile bu ödeneklerden muhasebe birimlerine gelen ödenekler, bunlardan yapılan kullanım ve tenkisler ile mahsup dönemine aktarılan tutarların izlenmesi için kullanılır.
Ödenek hesaplarında; kesin hesaba ulaşmak ve bütçe muhasebesini ortaya çıkarmak amacıyla yapılan değişikliklerden en çok etkilenen hesap “901 Bütçe Ödenekleri Hesabı” olmuştur. Bu hesabın yardımcı hesaplarına (detayına) baktığımız zaman hesabın mevcut ödenek kaydı öncesinde ödenek türleri ve işlemleri olarak muhasebede tasnif edildiğini görmekteyiz.
D. Bütçe Dışı Avans ve Krediler Hesabına Kaydedilen 15 Aralık Memur Maaşlarının Bütçeleştirilmesi Kaydı
4 Nolu Yevmiye Kaydı; Bilindiği üzere memur maaşları peşin olarak yani çalışmadan ödenmektedir. Konuyla ilgili olarak Muhasebat Genel Müdürlüğünce yayınlanan 6 sıra nolu Genel Tebliğde[2]; “28/9/1988 tarihli ve 3472 sayılı Kanunla
-Devlet memurları ile diğer kamu görevlilerine ilişkin kanunlarda yer alan “aybaşı” ibarelerinin “ayın 15’i” olarak uygulanması, dolayısıyla aylık ve aylıkla birlikte ödenmesi gereken özlük haklarının her ayın 15’inde ödenmesi,
- İlgililere 15 Aralık – 14 Ocak dönemleri için yapılacak ödemelerin yarısının ödemenin yapıldığı yıl bütçesine gider kaydolunması, kalanının ise avans hesaplarına alınarak takip eden mali yıl başında bütçeye gider yazılması,
- Kamu kurum ve kuruluşlarında işçi statüsünde çalışanların aylık ücretlerinin ödenmesinde de bahsedilen esaslara göre işlem yapılması,” hükümleri yer almaktadır.
Bu nedenle 15 Aralıkta Devlet memurlarına ödeme emri belgesiyle ödenen maaşların yarısı Gider ve Bütçe Giderleri Hesabına kaydedilirken diğer yarısının Bütçe Dışı Avans ve Krediler Hesabına borç kaydedilmesi gerekir. Böylelikle, 15 Aralıkta ödenen maaşların yarısına ilişkin, bütçeden ödenek kullanılmış olacak ve ertesi yıl çalışılarak hak edilecek olan maaşlar da olması gerektiği gibi bu yılın bütçesine değil ertesi yılın bütçesine yüklenmiş olacaktır.
Bütçe Dışı Avans ve Krediler Hesabına borç kaydedilerek ertesi yıla devredilen söz konusu tutarlar; ilgili harcama dairesinde bekletilen bordrolar eklenmek suretiyle Ocak ayı başında muhasebe birimlerine gönderilecek ödeme emri belgesinde, 630- Giderler Hesabına borç, 162- Bütçe Dışı Avans ve Krediler Hesabına alacak ve aynı zamanda 830- Bütçe Giderleri Hesabına Borç, 835- Gider Yansıtma Hesabına alacak kaydedilerek mahsup edilecektir.
Memur çalıştıran tüm kamu idarelerinde yapılması gereken bu dört nolu kayıt aşağıdaki gibidir;
Ertesi yıl 01- 14 Ocak tarihleri arasına tekabül eden maaş tutarı (13.308,84) bir sonraki yılın bütçesinden ödenmesi gerektiğinden bütçe dışı avans ve krediler hesabına kaydedilmiştir.
Dönem başında yapılacak 4 nolu kayıt (Bütçe Dışı Avans ve Krediler Hesabının bütçeleştirilerek kapatılması kaydı) aşağıdaki gibi olacaktır.
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
630- Giderler Hesabı (Temel Maaşlar) |
5.932,71.- |
|
|||||||
|
630- Giderler Hesabı (Zamlar ve Tazminatlar) |
5.035,42.- |
|
|||||||
|
630- Giderler Hesabı (Sosyal Haklar) |
748,80.- |
|
|||||||
|
630- Giderler Hesabı (Sosyal Güv. Kur. Devlet Primi) |
1.591,92.- |
|
|||||||
|
|
162- Bütçe Dışı Avans ve Krediler Hesabı |
|
13.308,84.- |
||||||
|
830- Bütçe Giderleri Hesabı |
5.932,71.- |
|
|||||||
|
830- Bütçe Giderleri Hesabı |
5.035,42.- |
|
|||||||
|
830- Bütçe Giderleri Hesabı |
748,80.- |
|
|||||||
|
830- Bütçe Giderleri Hesabı |
1.591,92.- |
|
|||||||
|
|
835- Gider Yansıtma Hesabı |
|
13.308,84.- |
||||||
|
905- Ödenekli Giderler Hesabı |
5.932,71.- |
|
|||||||
|
905- Ödenekli Giderler Hesabı |
5.035,42.- |
|
|||||||
|
905- Ödenekli Giderler Hesabı |
748,80.- |
|
|||||||
|
905- Ödenekli Giderler Hesabı |
1.591,92.- |
|
|||||||
|
|
903- Kullanılacak Ödenekler Hesabı |
|
5.932,71.- |
||||||
|
|
903- Kullanılacak Ödenekler Hesabı |
|
5.035,42.- |
||||||
|
|
903- Kullanılacak Ödenekler Hesabı |
|
748,80.- |
||||||
|
|
903- Kullanılacak Ödenekler Hesabı |
|
1.591,92.- |
||||||
|
|
|
|
|
|
|
||||
E. Mahsup Dönemine Aktarılan Avans ve Kredilerin Kapatılması Kaydı
Muhasebe biriminin dönem sonunda inceleyemeyip mahsup dönemine aktarılan avans ve krediler hesabına aktardığı avansı, Mahsup dönemi içinde, incelemeyi bitirip avansın mahsubunu yapması kaydı;
---------------------------------------- / ----------------------------------------
150.1.1 İlk Madde ve Malzeme Hesabı
165.1.1.3.2 Mahsup Dönemine Aktarılan Avans ve Krediler Hesabı
---------------------------------------- / ----------------------------------------
834.3.2.1.1 Geçen Yıl Bütçe Mahsupları Hesabı
835 Gider Yansıtma Hesabı
---------------------------------------- / ----------------------------------------
907 Mahsup Dönemine Aktarılan Ödenekler Hesabı
906.3.2 Mahsup Dönemine Aktarılan Kull. Ödenekler Hs.
---------------------------------------- / ----------------------------------------
Mahsup dönemini izleyen ilk işgününde ise,
---------------------------------------- / ----------------------------------------
835 Gider Yansıtma Hesabı
834.3.2.1.1 Geçen Yıl Bütçe Mahsupları Hesabı
---------------------------------------- / ----------------------------------------
F- Dönem Sonunda Yapılmayan Kayıtların Dönem Başında Yapılması Kaydı
Dönem başı kaydı olarak yapılması gereken son işlem, dönem sonu kayıtlarının incelenerek dönem sonunda yapılması gerektiği halde yapılmayan kayıtların tespit edilmesi ve bunların dönem başında yapılması kaydıdır.
Dönem sonunda yapılması gerektiği halde yapılmadığı için dönem başında yapılması gereken kayıtlara örnek olarak; duran varlıklar ana hesap grubu içerisinde yer alan hesaplarda kayıtlı tutarlardan vadeleri bir yılın altına inmesi nedeniyle dönen varlıklar ana hesap grubundaki ilgili hesaplara aktarılması kaydının yapılması; Uzun vadeli yabancı kaynaklar ana hesap grubu içerisinde yer alan hesaplarda kayıtlı tutarlardan vadeleri bir yılın altına inmesi nedeniyle kısa vadeli yabancı kaynaklar ana hesap grubundaki ilgili hesaplara aktarılması kaydı; Bütçe emanetleri hesabı, Değer hareketleri sonuç hesabı, Geçmiş yıl olumlu farkları hesabı vb hesaplarda kayıtlı olan tutarların güncellenmesi kayıtları; belirtilebilir.
[1] 500 Nolu Net Değer Hesabı, 519 Nolu Değer Hareketleri Sonuç Hesabı ve 522 Nolu Yeniden Değerleme Farkları Hesabı ana hesap düzeyinde borç ve alacak bakiyesi verebilir. Bu nedenle mahalli idarelerin açılış kayıtlarında borçta da alacakta da bulunabilir.
[2] Muhasebat Genel Müdürlüğü Genel Tebliği (Sıra No:6) Aylık Ve Ücret Ödemeleri Değişik: 28/4/2004 Tarihli ve 25446 Sayılı R.G.
