* Mali Hukuk Dergisi Kasım-Aralık 2007 Tarihli Sayısında Yayımlanmıştır.
GENEL YÖNETİM KAPSAMINDAKİ KAMU İDARELERİNDE
BÜTÇE VE ÖDENEK İŞLEMLERİ DIŞINDAKİ DÖNEM SONU İŞLEMLERİ
Erkan KARAARSLAN
Maliye Bakanlığı
Muhasebat Kontrolörü
Muhasebenin süreklilik ilkesi gereği kamu idarelerinin faaliyetleri, herhangi bir zaman sınırlamasına tabi olmaksızın sürdürülür. Sınırsız kabul edilen kamu idarelerinin ömrü, faaliyetlerin sonuçlarının görülebilmesi bakımından çeşitli dönemlere ayrılır. Bu ayrım da Dönemsellik ilkesinin bir gereğidir. Genel Yönetim Muhasebe Yönetmeliğinde dönemsellik, “Kamu idarelerinin faaliyetleri, belirli dönemlerde raporlanır ve her dönemin faaliyet sonuçları diğer dönemlerden bağımsız olarak saptanır.” şeklinde tanımlanmaktadır.
Dönemlere ayrılan ömür itibariyle, kamu idarelerinin faaliyet sonuçları tespit edilir. Kamu idarelerinin ömrünün bu dönemleri, genel olarak bir yıllık süreyi kapsamakta ve 1 Ocakta başlamakta ve 31 Aralıkta son bulmaktadır. Bu devir hesap dönemi ya da mali yıl olarak adlandırılmaktadır. Tabidir ki, kamu idarelerinin ömrünün daha kısa sürelere ayrılması ve faaliyet sonuçlarının bu süreler itibariyle tespit edilmesi de mümkündür. Bu çerçevede üçer aylık raporlamalar da yapılmaktadır. [1]
Faaliyet sonuçlarının kesin olarak çıkarılmak istendiği tarih dönem sonu olarak adlandırılmaktadır. Bu tarih itibariyle kamu idarelerinin mali tabloları hazırlanmaktadır. Mali tablo hazırlanırken her bir varlık ve kaynak kalemi gözden geçirilmekte ve değerlemesi yapılmaktadır. Bu değerleme süreci, doğrudan kamu idaresinin faaliyet sonuçlarını etkilediği için son derece önemlidir ve dolayısıyla bu sürece ilişkin muhasebe ilkelerinin yanı sıra birçok mevzuat düzenlemesi de mevcuttur.
Dönem sonu işlemlerinin dar açıdan başlangıç noktası, geçici mizan olarak adlandırılan mizandır. Geçici mizan, yevmiye ve büyük defter kayıtlarına göre, hesaplarının durumunu gösteren bir tablodur. Ancak bu tablo, uygulanan muhasebe yöntemleri nedeniyle bazı hesapların gerçek durumu göstermemesi; aşınma, hata ve hile nedeniyle hesapların kaydi durumu ile fiili durumu arasında farklılar olması; Bilgilerin zaman zaman idarenin muhasebe birimine geç intikal etmesi gibi nedenlerle kamu idaresinin gerçek durumunu göstermekten uzaktır.[2]
Aslında iki geçici mizan söz konusudur. Birincisi; gün sonu, haftanın belirli günleri ve ay sonu işlemleriyle muhasebe içi envanter çalışmaları yapılmadan önce hazırlanan geçici mizan, ikincisi ise bu işlemler yapıldıktan sonra hazırlanan geçici mizandır. Bu çalışmada bahsedilen dönem sonu işlemlerine başlamadan önce ikinci türden, yani gün sonu, haftanın belirli günleri ve ay sonu işlemleriyle muhasebe içi envanter işlemler tamamlanarak, elde edilen bir geçici mizana ihtiyaç bulunmaktadır. Dönem sonu işlemleri bu mizan üzerine tesis edilmek zorundadır.
Bu çalışmamızda hataların giderilerek gün sonu işlemlerinin, haftanın belirli günlerinde yapılması zorunlu işlemlerin ve ay sonu işlemlerinin; ihtiyari ve zorunlu envanter çalışmalarının; yapıldığı bir geçici mizan üzerinde bütçe ve ödenek işlemleri dışındaki dönem sonu işlemleri gösterilecektir.[3]
1. Duran Varlıklar Ana Hesap Grubundan Dönen Varlıklar Ana Hesap Grubuna Aktarma Kayıtları
Duran varlıklar ana hesap grubu içerisinde yer alan hesaplarda kayıtlı tutarlardan vadeleri bir yılın altına inmesi nedeniyle dönen varlıklar ana hesap grubundaki ilgili hesaplara aktarılması gereken tutarlar, aşağıdaki şekilde, duran varlıklar ana hesap grubundaki ilgili hesaplara alacak, dönen varlıklar ana hesap grubundaki ilgili hesaplara borç kaydedilir.[4]
|
117- Menkul Varlıklar Hesabı |
XXX.- |
|
|
|
|
217- Menkul Varlıklar Hesabı |
|
XXX.- |
|
120- Gelirlerden Alacaklar Hesabı |
XXX.- |
|
|
|
|
220- Gelirlerden Alacaklar Hesabı |
|
XXX.- |
|
122- Gelirlerden Tecilli ve Tehirli Alacaklar Hesabı |
XXX.- |
|
|
|
|
222- Gelirlerden Tecilli ve Tehirli Alac. Hesabı |
|
XXX.- |
|
127- Diğer Faaliyet Alacakları Hesabı |
XXX.- |
|
|
|
|
227- Diğer Faaliyet Alacakları Hesabı |
|
XXX.- |
|
130- Dış Borcun İkrazından Doğan Alacaklar Hs. |
XXX.- |
|
|
|
|
230- Dış Borcun İkrazından Doğan Alac. Hs. |
|
XXX.- |
|
132- Kurumca Verilen Borçlardan Alacaklar Hesabı |
XXX.- |
|
|
|
|
232- Kurumca Verilen Borçlardan Alac. Hesabı |
|
XXX.- |
|
139- Diğer Kurum Alacakları Hesabı |
XXX.- |
|
|
|
|
239- Diğer Kurum Alacakları Hesabı |
|
XXX.- |
|
180- Gelecek Yıllara Ait Giderler Hesabı |
XXX.- |
|
|
|
|
280- Gelecek Yıllara Ait Giderler Hesabı |
|
XXX.- |
|
181- Gelir Tahakkukları hesabı |
XXX.- |
|
|
|
|
281- Gelir Tahakkukları Hesabı |
|
XXX.- |
|
150- İlk Madde ve Malzemeler Hesabı / 157- Diğer Stoklar Hesabı |
XXX.- |
|
|
|
|
293- Gelecek Yıllar İhtiyacı Stoklar Hesabı |
|
XXX.- |
Yukarıdaki işlemlere örnek olarak; 220- Gelirlerden Alacaklar Hesabında izlenen 4.000.-YTL alacağın 2.000.- YTL lik kısmının vadesinin bir yılın altına indiğinin tespit edilmesi verilebilir. Bu durumda aşağıdaki kaydın yapılması gerekmektedir.
------------------------ / ---------------------------------------
120- Gelirlerden Alacaklar Hesabı 2.000.-
220- Gelirlerden Alacaklar Hesabı 2.000.-
------------------------ / ---------------------------------------
Duran varlıklar içinde izlenen uzun vadeli kurum alacakları hesabında kayıtlı 150.000.- YTL tutarındaki alacağın 90.000.- YTL.sinin vadesinin geçtiği kalanının ise vadesinin bir yılın altına indiği yapılan yıl sonu envanteri sırasında tespit edilerek gerekli yevmiye kayıtları yapılmıştır.
------------------------ / ---------------------------------------
132- Kurumca Verilen Borçlardan Alacaklar Hesabı 60.000.-
137- Takipteki Kurum Alacaklar Hesabı 90.000.-
232- Kurumca Verilen Borçlardan Alacaklar Hesabı 150.000.-
------------------------ / ---------------------------------------
2. Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar Ana Hesap Grubundan Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar Ana Hesap Grubuna Aktarma Kayıtları
Uzun vadeli yabancı kaynaklar ana hesap grubu içerisinde yer alan hesaplarda kayıtlı tutarlardan vadeleri bir yılın altına inmesi nedeniyle kısa vadeli yabancı kaynaklar ana hesap grubundaki ilgili hesaplara aktarılması gereken tutarlar, aşağıdaki şekilde, uzun vadeli yabancı kaynaklar ana hesap grubundaki ilgili hesaplara borç, kısa vadeli yabancı kaynaklar ana hesap grubundaki ilgili hesaplara alacak kaydedilir.
|
400- Banka Kredileri Hesabı |
XXX.- |
|
|
|
|
300- Banka Kredileri Hesabı |
|
XXX.- |
|
403- Kamu İdarelerine Mali Borçlar Hesabı |
XXX.- |
|
|
|
|
303- Kamu İdarelerine Mali Borçlar Hesabı |
|
XXX.- |
|
404- Tahviller Hesabı |
XXX.- |
|
|
|
|
304- Cari Yılda Ödenecek Tahviller Hesabı |
|
XXX.- |
|
409- Uzun Vadeli Diğer İç Mali Borçlar Hesabı |
XXX.- |
|
|
|
|
309- Uzun Vadeli Diğer İç Mali Borçlar Hesabı |
|
XXX.- |
|
410- Dış Mali Borçlar Hesabı |
XXX.- |
|
|
|
|
310- Dış Mali Borçlar Hesabı |
|
XXX.- |
|
429- Diğer Faaliyet Borçları Hesabı |
XXX.- |
|
|
|
|
329- Diğer Faaliyet Borçları Hesabı |
|
XXX.- |
|
430- Alınan Depozito ve Teminatlar Hesabı |
XXX.- |
|
|
|
|
330- Alınan Depozito ve Teminatlar Hesabı |
|
XXX.- |
|
438-Kamuya Olan Ertelenmiş veya Taksitlendirilmiş Borçlar Hesabı |
XXX.- |
|
|
|
|
368-Kamuya Olan Ertelenmiş veya Taksitlendirilmiş Borçlar Hesabı |
|
XXX.- |
|
440- Alınan Sipariş Avansları Hesabı |
XXX.- |
|
|
|
|
340- Alınan Sipariş Avansları Hesabı |
|
XXX.- |
|
449- Alınan Diğer Avanslar Hesabı |
XXX.- |
|
|
|
|
349- Alınan Diğer Avanslar Hesabı |
|
XXX.- |
|
472- Kıdem Tazminatı Karşılığı Hesabı |
XXX.- |
|
|
|
|
372- Kıdem Tazminatı Karşılığı Hesabı |
|
XXX.- |
|
479- Diğer Borç ve Gider Karşılıkları Hesabı |
XXX.- |
|
|
|
|
379- Diğer Borç ve Gider Karşılıkları Hesabı |
|
XXX.- |
|
480- Gelecek Yıllara Ait Gelirler Hesabı |
XXX.- |
|
|
|
|
380- Gelecek Yıllara Ait Gelirler Hesabı |
|
XXX.- |
|
481- Gider Tahakkukları Hesabı |
XXX.- |
|
|
|
|
381- Gider Tahakkukları Hesabı |
|
XXX.- |
|
499- Diğer Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar Hesabı |
XXX.- |
|
|
|
|
399- Diğer Çeşitli Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar Hesabı |
|
XXX.- |
Yukarıdaki işlemlere örnek olarak; 400- Banka Kredileri Hesabında izlenen 40.000.-YTL tutarındaki banka kredi borcunun 12.000.- YTL lik kısmının vadesinin bir yılın altına indiğinin tespit edilmesi verilebilir. Bu durumda aşağıdaki kaydın yapılması gerekmektedir.
------------------------ / ---------------------------------------
400- Banka Kredileri Hesabı 12.000.-
300- Banka Kredileri Hesabı 12.000.-
------------------------ / ---------------------------------------
Uzun vadeli yabancı kaynaklar ana hesap grubunda izlenen uzun vadeli bir dış borcun yarısının ödendiği halde yanlışlıkla emanet ödemesi olarak kayıtlara alındığı; 150.000.- YTL tutarındaki kalan yarısının ise vadesinin bir yılın altına indiği yıl sonu envanteri sırasında tespit edilerek gerekli yevmiye kayıtları yapılmıştır.
------------------------ / ---------------------------------------
410- Dış Mali Borçlar Hesabı 300.000.-
333- Emanetler Hesabı 150.000.-
310- Dış Mali Borçlar Hesabı 150.000.-
------------------------ / ---------------------------------------
3. Değer Hareketleri Hesap Grubundaki Hesapların Bakiyelerinin Değer Hareketleri Sonuç Hesabına Aktarılması Kayıtları
Öz kaynaklar ana hesap grubu içerisinde yer alan “Değer Hareketleri” hesap grubundaki hesapların borç kalanı verenleri bu hesaplara alacak, değer hareketleri sonuç hesabına borç; alacak kalanı verenler bu hesaplara borç, değer hareketleri sonuç hesabına alacak kaydedilerek kapatılır.
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
519- Değer Hareketleri Sonuç Hesabı (51- hesap grubundaki hesapların borç bakiyeleri) |
XXX.- |
|
|||||||
|
|
(AŞAĞIDAKİ HESAPLARIN BORÇ BAKİYELERİ) |
|
|
||||||
|
|
510- Nakit Hareketleri Hesabı |
|
XXX.- |
||||||
|
|
511- Muhasebe Birimleri Arası İşlemler Hesabı |
|
XXX.- |
||||||
|
|
512- Proje Özel Hesabından Kullanımlar Hs. |
|
XXX.- |
||||||
|
|
513- Doğrudan Dış Proje Kredi Kullanımları Bildirim Hesabı |
|
XXX.- |
||||||
|
|
|
|
|
|
|
||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
(AŞAĞIDAKİ HESAPLARIN BORÇ BAKİYELERİ) |
|
|
|||||||
|
510- Nakit Hareketleri Hesabı |
XXX.- |
|
|||||||
|
511- Muhasebe Birimleri Arası İşlemler Hesabı |
XXX.- |
|
|||||||
|
512- Proje Özel Hesabından Kullanımlar Hesabı |
XXX.- |
|
|||||||
|
513-Doğrudan Dış Proje Kredi Kullanımları Bildirim Hesabı |
XXX.- |
|
|||||||
|
|
519- Değer Hareketleri Sonuç Hesabı (51-Hesap grubundaki hesapların alacak bakiyeleri) |
|
XXX |
||||||
|
|
|
|
|
|
|
||||
4. Yabancı Paraya Endeksli Kıymetlerin İzlendiği Hesaplarda Değerleme Kayıtları
Dönem sonunda ilgili varlık ve yabancı kaynak hesaplarında kayıtlı olup, yabancı para tutarları ile yabancı para cinsinden veya yabancı paraya endeksli olan tutarlardan günlük veya aylık olarak değerlemeye tabi tutulmayanlar dönem sonunda değerlemeye tabi tutulur ve ilgili hesaplara kaydedilir.
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
630- Giderler Hesabı |
XXX.- |
|
|||||||
|
|
304- Cari Yılda Ödenecek Tahviller Hesabı |
|
XXX.- |
||||||
|
|
310- Cari Yılda Ödenecek Dış Mali Borçlar Hs. |
|
XXX.- |
||||||
|
|
410- Dış Mali Borçlar Hesabı |
|
XXX.- |
||||||
|
|
105- Döviz Hesabı |
|
XXX.- |
||||||
|
|
....................................................... |
|
XXX.- |
||||||
|
|
|
|
|
|
|
||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
304- Cari Yılda Ödenecek Tahviller Hesabı |
XXX.- |
|
|||||||
|
310- Cari Yılda Ödenecek Dış Mali Borçlar Hs. |
XXX.- |
|
|||||||
|
410- Dış Mali Borçlar Hesabı |
XXX.- |
|
|||||||
|
105- Döviz Hesabı |
XXX.- |
|
|||||||
|
............................................................... |
XXX.- |
|
|||||||
|
|
600- Gelirler Hesabı |
|
XXX.- |
||||||
|
|
|
|
|
|
|
||||
5- Yeniden Değerleme Kayıtları
Maddi ve maddi olmayan duran varlıklar hesap gruplarında yer alan hesaplarda kayıtlı değerlerden yeniden değerleme işlemine tabi tutulması gerekenler, yeniden değerlemeye tabi tutulur.
Yeniden değerleme işlemi sonucunda değer artışı tespit edilmesi durumunda yapılması gereken muhasebe kaydı;
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
252- Binalar Hesabı |
XXX.- |
|
|||||||
|
251- Yer altı ve Yerüstü Düzenleri Hesabı |
XXX.- |
|
|||||||
|
................................................. |
XXX.- |
|
|||||||
|
|
257- Birikmiş Amortismanlar Hesabı |
|
XXX.- |
||||||
|
|
522- Yeniden Değerleme Farkları Hesabı |
|
XXX.- |
||||||
|
|
|
|
|
|
|
||||
Yeniden değerleme işlemi sonucunda değer azalışı tespit edilmesi durumunda yapılması gereken muhasebe kaydı;
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
522- Yeniden Değerleme Farkları Hesabı |
XXX.- |
|
|||||||
|
257- Birikmiş Amortismanlar Hesabı |
XXX.- |
|
|||||||
|
|
252- Binalar Hesabı |
|
XXX.- |
||||||
|
|
................................................. |
|
XXX.- |
||||||
|
|
|
|
|
|
|
||||
Örnek olarak;
Bilançoda; kayıtlı değeri 2.000.000.- YTL ve birikmiş amortisman tutarı 400.000.- YTL olan taşıtlar dönem sonunda Maliye Bakanlığı’nca belirlenen yeniden değerleme oranında (%10) yeniden değerleme işlemine tabi tutulmuş ve 160.000.- YTL değer artışının bulunduğu tespit edilmiştir.
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
254- Taşıtlar Hesabı |
200.000.- |
|
|||||||
|
|
257- Birikmiş Amortismanlar Hesabı |
|
40.000.- |
||||||
|
|
522- Yeniden Değerleme Farkları Hesabı |
|
160.000.- |
||||||
|
|
|
|
|
|
|
||||
Bilançoda kayıtlı makinelerin tamamen amorti edilmiş ve yıllar itibarıyla yapılan yeniden değerleme işlemleri sonucunda makineler için oluşan 1.520.000.- YTL tutarında değerleme farkı, Maliye Bakanlığı tarafından karar verilerek net değer hesabına aktarılmıştır.
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
522- Yeniden Değerleme Farkları Hesabı |
1.520.000.- |
|
||||||
|
|
500- Net Değer Hesabı |
|
1.520.000.- |
|||||
|
|
|
|
|
|
|
|||
6. Amortisman Kayıtları
a) Genel Olarak
Maddi ve maddi olmayan duran varlıklar hesap gruplarında yer alan hesaplarda kayıtlı amortismana tabi tutulması gereken varlıklara ilişkin amortisman işlemleri yapılır.
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
630- Giderler Hesabı |
XXX.- |
|
|||||||
|
|
257- Birikmiş Amortismanlar Hesabı |
|
XXX.- |
||||||
|
|
268- Birikmiş Amortismanlar Hesabı |
|
XXX.- |
||||||
|
|
|
|
|
|
|
||||
Yıl içinde amortismana tabi varlıklardan elden çıkarılacak stoklar ve maddi duran varlıklar hesabına aktarılan duran varlıklar için aktarma işleminin yapıldığı dönem sonunda, kayıtlı değerinden birikmiş amortisman tutarı düşüldükten sonra kalan kısmı kadar amortisman ayrılır.
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
630- Giderler Hesabı |
XXX.- |
|
|||||||
|
|
299- Birikmiş Amortismanlar Hesabı |
|
XXX.- |
||||||
|
|
|
|
|
|
|
||||
b) Amortisman ve Tükenme Payının Muhasebeleştirilmesi
Amortisman ve tükenme payları, dönem sonunda endirekt yönteme göre muhasebeleştirilir. Bu yönteme göre, varlığın aktif değerinde bir değişme olmamakta, buna karşın hesaplanan amortisman, 630- Giderler Hesabı karşısında pasif karakterli ayrı bir karşılık hesabında tutulmaktadır. Bu karşılık hesapları, hesap grupları itibariyle aşağıdaki hesaplardan oluşur:
257- Birikmiş Amortismanlar Hesabı
268- Birikmiş Amortismanlar Hesabı
278- Birikmiş Tükenme Payları Hesabı
299- Birikmiş Amortismanlar Hesabı
Amortisman ve tükenme payının muhasebeleştirilmesine ilişkin örnekler aşağıda gösterilmiştir:
a) Normal amortisman uygulaması;
1) Özel bütçeli bir idarenin 2007 yılında kayıt altına aldığı 100.000.- YTL bedelli kamyonu bulunmaktadır. 2007 yılında yararlanmaya başlanılan ve ekli listeye göre yüzde 10 oranında amortismana tabi söz konusu kamyon için dönem sonunda hesaplanacak amortisman tutarı aşağıdaki şekilde kaydedilecektir.
----------------------------- / ---------------------------------------
630- Giderler Hesabı 10.000.-
257- Birikmiş Amortismanlar Hesabı 10.000.-
----------------------------- / ---------------------------------------
2) Özel bütçeli bir idare 2007 yılında 2.000.- YTL değerinde bilgisayar yazılımı almıştır. Ekli listeye göre yüzde 20 oranında amortismana tabi söz konusu bilgisayar yazılımı için dönem sonunda hesaplanacak amortisman tutarı, aşağıdaki şekilde kaydedilecektir.
----------------------------- / ---------------------------------------
630- Giderler Hesabı 400.-
268- Birikmiş Amortismanlar Hesabı 400.-
----------------------------- / ---------------------------------------
3) Bir belediye 2007 yılında 6.000.- YTL değerinde lisans alımı yapmıştır. Ekli listeye göre yüzde 100 oranında amortismana tabi söz konusu lisans için dönem sonunda hesaplanacak amortisman tutarı aşağıdaki şekilde kaydedilecektir.
----------------------------- / ---------------------------------------
630- Giderler Hesabı 6.000.-
268- Birikmiş Amortismanlar Hesabı 6.000.-
----------------------------- / ---------------------------------------
b) Yüzde 100 amortisman uygulaması;
1) Özel bütçeli bir idarenin 2006 ve öncesi yıllarda edindiği ve yararlanma süresinin başlangıcını ayrı ayrı tespit edemediği hesaplarında kayıtlı büro makineleri toplamı 300.000.- YTL dir. Söz konusu büro makineleri için yüzde 100 amortisman oranı uygulanmasını benimsemiş olan kamu idaresinin dönem sonunda hesaplayacağı amortisman tutarı aşağıdaki şekilde kaydedilecektir.
----------------------------- / ---------------------------------------
630- Giderler Hesabı 300.000.-
257- Birikmiş Amortismanlar Hesabı 300.000.-
----------------------------- / ---------------------------------------
c) Daha önceki faaliyet dönemlerinde kayıtlara alındığı halde henüz amortisman uygulaması yapılmamış olan duran varlıklar için amortisman uygulaması;
1) Özel bütçeli bir idarede 2004 yılında kayıtlara alınan ve aynı yıl yararlanılmaya başlanılan 200.000.- YTL değerindeki bina için herhangi bir amortisman uygulaması yapılmamıştır. Ekli listeye göre yüzde 2 oranında amortismana tabi söz konusu bina için dönem sonunda hesaplanacak amortisman tutarı aşağıdaki şekilde kaydedilecektir.
----------------------------- / ---------------------------------------
630- Giderler Hesabı 4.000.-
500- Net Değer Hesabı 8.000.-
257- Birikmiş Amortismanlar Hesabı 12.000.-
----------------------------- / ---------------------------------------
d) Varlığın yeni değeri üzerinden amortisman uygulaması;
1) Özel bütçeli bir idare 2007 yılında 2.500.000.- YTL bedelle bir hizmet binası edinmiş, aynı yıl varlığın niteliğinin ve kullanım şeklinin değiştirilmesi veya ömrünün uzatılması sonucunu doğuracak 500.000.- YTL tutarında bir harcama yapmıştır. Toplam kayıtlı değeri 3.000.000.-YTL olan ve ekli listeye göre yüzde 2 oranında amortismana tabi söz konusu hizmet binası için dönem sonunda hesaplanacak amortisman tutarı aşağıdaki şekilde kaydedilecektir.
----------------------------- / ---------------------------------------
630- Giderler Hesabı 60.000.-
257- Birikmiş Amortismanlar Hesabı 60.000.-
----------------------------- / ---------------------------------------
e) Elden çıkarılacak stoklar ve maddi duran varlıklar hesabında izlenen amortismana tabi duran varlıklar için amortisman uygulaması;
1) Tesis, makine ve cihazlar hesabında kayıtlı bir inşaat makinesi kullanılma olanağını yitirdiğinden, 294- Elden Çıkarılacak Stoklar ve Maddi Duran Varlıklar Hesabında izlenmesine karar verilmiştir. Makinenin kayıtlı değeri 240.000.- YTL, birikmiş amortismanı ise 40.000.- YTL dir. Söz konusu makine için dönem sonunda hesaplanacak amortisman tutarı aşağıdaki şekilde kaydedilecektir.
----------------------------- / ---------------------------------------
630- Giderler Hesabı 200.000.-
299- Birikmiş Amortismanlar Hesabı 200.000.-
----------------------------- / ---------------------------------------
7. Zamanaşımı ve Hesapların Yıllar İtibariyle İzlenmesi Vb. Yönlerden Yardımcı Hesaplar Arasındaki Güncellenme Kayıtları
a) Genel Olarak
Zaman aşımı ya da hesapların yıllar itibariyle detaylarının izlenebilmesi ve belirli dönemlerin sonunda hesapların başka hesaplara aktarılabilmesi amacıyla bazı hesaplar yıllar itibariyle bölümlenerek izlenmektedir. Bölümlenmede genel olarak hesapların geçmiş beş yıla ilişkin sonuçları göstermesi esas alınmıştır. Yıllar itibariyle bölümlenmeye tabi tutulan hesaplar şunlardır;
320- Bütçe Emanetleri Hesabı
519- Değer Hareketleri Sonuç Hesabı
522- Yeniden Değerleme Farkları Hesabı
570- Geçmiş Yıllar Olumlu Faaliyet Sonuçları Hesabı
580- Geçmiş Yıllar Olumsuz Faaliyet Sonuçları Hesabı
Dönem sonlarında bu hesapların yardımcı hesapları arasında aktarma kayıtları yapılacaktır. Bu kayıtlardan sonra söz konusu hesaplara ilişkin 01 nolu yardımcı hesap kodunda herhangi bir tutarın kalmaması gerekir. Yani Dönem sonlarında yardımcı hesaplar arasında aktarma yapılan yukarıdaki hesapların 01 nolu cari yıla ait yardımcı hesap kodlarının bakiyesi sıfırdır ve bunların hiçbirisi ertesi yıla devir vermez.
b) Bütçe Emanetleri Hesabında Kayıtlı Tutarların Zamanaşımı Yönünden Güncellenmesi Kayıtları
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
320- Bütçe Emanetleri (Cari Yıla (N) Ait Borçlar) |
XXX.- |
|
|||||||
|
|
320- Bütçe Emanetleri (N-1 Yılına Ait Borçlar) |
|
XXX.- |
||||||
|
|
|
|
|
|
|
||||
Bütçe emanetleri hesabının yardımcı hesaplarında kayıtlı tutarların zamanaşımı tarihleri itibariyle güncellenmesine yönelik dönem sonu işlemi yukarıda verilen örnek kayıt doğrultusunda;
- N-1 Yılına Ait Borçlar yardımcı hesabına borç, N-2 Yılına Ait Borçlar hesabına alacak,
- N-2 Yılına Ait Borçlar yardımcı hesabına borç, N-3 Yılına Ait Borçlar hesabına alacak,
- N-3 Yılına Ait Borçlar yardımcı hesabına borç, N-4 Yılına Ait Borçlar hesabına alacak,
- N-4 Yılına Ait Borçlar yardımcı hesabına borç, N-5 Yılına Ait Borçlar hesabına alacak,
kaydedilerek gerçekleştirilmesi gerekir.
Bütçe emanetleri hesabının yardımcı hesaplarında zamanaşımı sürelerine göre güncelleştirme kayıtlarına ilişkin dönem sonu işleminden önce 31.12 tarihinde, N-5 Yılına Ait Borçlar yardımcı hesabında kayıtlı tutarlar zamanaşımına uğramış olacağı için gelir kaydedilmesi gerektiği unutulmamalıdır.
Örneğin; kamu idaresinin bütçe emanetleri hesabına ilişkin yardımcı hesap kodları aşağıdaki gibiyse dönem sonunda yapılacak yevmiye kaydı şu şekilde oluşturulmalıdır;
320- Bütçe Emanetleri Hesabı 310.000.-
320.01 Cari Yıla (N) Ait Borçlar 244.000.-
320.02 (N-1) Yılına Ait Borçlar 25.000.-
320.03 (N-2) Yılına Ait Borçlar 20.000.-
320.04 (N-3) Yılına Ait Borçlar 17.000.-
320.05 (N-4) Yılına Ait Borçlar 3.000.-
320.06 (N-5) Yılına Ait Borçlar 1.000.-
Öncelikle zamanaşımına uğrayan bütçe emanetleri gelir kaydedilir.
------------------------ / ---------------------------------------
320.06- Bütçe Emanetleri Hesabı 1.000.-
600- Gelirler Hesabı 1.000.-
------------------------ / ---------------------------------------
805- Gelir Yansıtma Hesabı 1.000.-
800- Bütçe Gelirleri Hesabı 1.000.-
------------------------ / ---------------------------------------
Daha sonra yardımcı hesaplar arasındaki aktarma kayıtları yapılır.
------------------------ / ---------------------------------------
320.05- Bütçe Emanetleri Hesabı 3.000.-
320.06- Bütçe Emanetleri Hesabı 3.000.-
------------------------ / ---------------------------------------
320.04- Bütçe Emanetleri Hesabı 17.000.-
320.05- Bütçe Emanetleri Hesabı 17.000.-
------------------------ / ---------------------------------------
320.03- Bütçe Emanetleri Hesabı 20.000.-
320.04- Bütçe Emanetleri Hesabı 20.000.-
------------------------ / ---------------------------------------
320.02- Bütçe Emanetleri Hesabı 25.000.-
320.03- Bütçe Emanetleri Hesabı 25.000.-
------------------------ / ---------------------------------------
320.01- Bütçe Emanetleri Hesabı 244.000.-
320.02- Bütçe Emanetleri Hesabı 244.000.-
------------------------ / ---------------------------------------
Bu işlemlerden sonra bütçe emanetleri hesabının 01 nolu yardımcı hesap kodunda herhangi bir tutarın kalmaması gerekir.
c) Değer Hareketleri Sonuç Hesabında Kayıtlı Tutarların Güncellenmesi Kayıtları
Değer hareketleri sonuç hesabının yardımcı hesaplarında güncelleme kayıtları yapılırken, yardımcı hesapların borç ve alacak bakiyesi vermesi durumuna göre aşağıdaki örneklerde gösterilen kayıtlar yapılır.
Değer hareketleri sonuç hesabı yardımcı hesabının borç kalanlı olması durumunda;
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
519- Değer Hareketleri Sonuç Hesabı (Takip Eden Dönem Yardımcı Hesabı) |
XXX.- |
|
|||||||
|
|
519- Değer Hareketleri Sonuç Hesabı (Yılı Yardımcı Hesabı) |
|
XXX.- |
||||||
|
|
|
|
|
|
|
||||
Değer hareketleri sonuç hesabı yardımcı hesabının alacak kalanlı olması durumunda;
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
519- Değer Hareketleri Sonuç Hesabı (Yılı Yardımcı Hesabı) |
XXX.- |
|
|||||||
|
|
519- Değer Hareketleri Sonuç Hesabı (Takip Eden Dönem Yardımcı Hesabı) |
|
XXX.- |
||||||
|
|
|
|
|
|
|
||||
Örneğin; kamu idaresinin 519- Değer Hareketleri Hesabına ilişkin yardımcı hesap kodları aşağıdaki gibiyse dönem sonunda yapılacak yevmiye kaydı şu şekilde oluşturulmalıdır;
519.11- Değer Hareketleri Hesabı 137.000 Alacak
519.11.01 Cari Yıl (N) Muhasebe Birimleri Arası İşlemler Yıl Sonu Bakiyesi 80.000.- Alacak
519.11.02 (N-1) Yılından Devredenler 25.000.- Alacak
519.11.03 (N-2) Yılından Devredenler 20.000.- Alacak
519.11.04 (N-3) Yılından Devredenler 8.000.- Borç
519.11.05 (N-4) Yılından Devredenler 15.000.- Alacak
519.11.06 (N-5) Yılından Devredenler 5.000.- Alacak
Öncelikle N-5 yılına ait tutarlar net değer hesabına aktarılır.
------------------------ / ---------------------------------------
519.11.06- Değer Hareketleri Hesabı 5.000.-
500- Net Değer Hesabı 5.000.-
------------------------ / ---------------------------------------
Daha sonra yardımcı hesaplar arasındaki aktarma kayıtları yapılır.
------------------------ / ---------------------------------------
519.11.05- Değer Hareketleri Hesabı 15.000.-
519.11.06- Değer Hareketleri Hesabı 15.000.-
------------------------ / ---------------------------------------
519.11.04- Değer Hareketleri Hesabı 8.000.-
519.11.05- Değer Hareketleri Hesabı 8.000.-
------------------------ / ---------------------------------------
519.11.04- Değer Hareketleri Hesabı 20.000.-
519.11.03- Değer Hareketleri Hesabı 20.000.-
------------------------ / ---------------------------------------
519.11.02- Değer Hareketleri Hesabı 25.000.-
519.11.03- Değer hareketleri Hesabı 25.000.-
------------------------ / ---------------------------------------
519.11.01- Değer hareketleri Hesabı 80.000.-
519.11.02- Değer Hareketleri Hesabı 80.000.-
------------------------ / ---------------------------------------
Bu işlemlerden sonra değer hareketleri hesabının 01 nolu yardımcı hesap kodunda herhangi bir tutarın kalmaması gerekir.
Değer hareketleri hesabı hem borç hem de alacak bakiyesi verebilen bir hesaptır. Hesabın bazı detay kodları borç bazı yardımcı hesap kodları ise alacak bakiyesi verebilir. Yukarıdaki örnekte 11.03 no.lu yardımcı hesap kodunun diğer yardımcı hesap kodlarının tersine borç bakiyesi verdiği görülmektedir. Bu bakiye dönem sonunda 11.04 nolu yardımcı hesap koduna devredilmektedir.
d) Yeniden Değerleme Farkları Hesabında Kayıtlı Tutarların Güncellenmesi Kayıtları
Yeniden değerleme farkları hesabının yardımcı hesaplarında kayıtlı tutarlar sürelerin güncellenmesi bakımından ilgili yardımcı hesaplar arasında aktarılır.
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
Hesabın Borç Bakiyesi |
|
|
|||||||
|
522- Yeniden Değerleme Farkları Hesabı[5] (Takip eden dönem yardımcı hesabı) |
XXX.- |
|
|||||||
|
|
522- Yeniden Değerleme Farkları Hesabı (Yılı yardımcı hesabı) |
|
XXX.- |
||||||
|
|
|
|
|
|
|
||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
Hesabın Alacak Bakiyesi |
|
|
|||||||
|
522- Yeniden Değerleme Farkları Hesabı (Yılı yardımcı hesabı) |
XXX.- |
|
|||||||
|
|
522- Yeniden Değerleme Farkları Hesabı (Takip eden dönem yardımcı hesabı) |
|
XXX.- |
||||||
|
|
|
|
|
|
|
||||
e) Geçmiş Yıllar Olumlu Faaliyet Sonuçları Hesabında Kayıtlı Tutarların Güncellenmesi Kayıtları
Geçmiş yıllar olumlu faaliyet sonuçları hesabında kayıtlı tutarlar, bu hesapların ilgili alt bölümüne aktarılması için bu hesaba borç ve alacak kaydı yapılır.
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
570- Geçmiş Yıllar Olumlu Faaliyet Sonuçları Hesabı (Yılı yardımcı hesabı) |
XXX.- |
|
|||||||
|
|
570- Geçmiş Yıllar Olumlu Faaliyet Sonuçları Hesabı (Takip eden dönem yardımcı hesabı) |
|
XXX.- |
||||||
|
|
|
|
|
|
|
||||
Örneğin; kamu idaresinin 570- Geçmiş Yıllar Olumlu Faaliyet Sonuçları Hesabına ilişkin yardımcı hesap kodları aşağıdaki gibiyse dönem sonunda yapılacak yevmiye kaydı şu şekilde oluşturulmalıdır;
570- Geçmiş Yıllar Olumlu Faaliyet Sonuçları Hesabı 415.000.000.-
570.01- N-1 Yılına Ait Olumlu Faaliyet Sonuçları Hesabı 308.000.000.-
570.02- N-2 Yılına Ait Olumlu Faaliyet Sonuçları Hesabı 44.000.000.-
570.03- N-3 Yılına Ait Olumlu Faaliyet Sonuçları Hesabı 10.000.000.-
570.05- N-5 Yılına Ait Olumlu Faaliyet Sonuçları Hesabı 53.000.000.-
Burada N-4 yılına ilişkin olumlu faaliyet sonucu görünmemektedir. Bu o dönemde olumsuz faaliyet sonucu elde edildiği anlamına gelmektedir. Burada N ile ifade edilenin cari yıl olduğu anlaşılmalıdır. Bilindiği üzere bu hesaba dönem başında kayıt yapılmaktadır ve ilk kayıt N-1 yılının olumlu faaliyet sonucudur.
Öncelikle N-5 yılına ait tutarlar net değer hesabına aktarılmalıdır.
------------------------ / ---------------------------------------
570.05- Geçmiş Yıllar Olumlu Faaliyet Sonuçları Hesabı 53.000.000.-
500- Net Değer Hesabı 53.000.000.-
------------------------ / ---------------------------------------
Daha sonra yardımcı hesaplar arasındaki aktarma kayıtları yapılır.
------------------------ / ---------------------------------------
570.03- Geçmiş Yıllar Olumlu Faaliyet Sonuçları Hesabı 10.000.000.-
570.04- Geçmiş Yıllar Olumlu Faaliyet Sonuçları Hesabı 10.000.000.-
------------------------ / ---------------------------------------
570.02- Geçmiş Yıllar Olumlu Faaliyet Sonuçları Hesabı 44.000.000.-
570.03- Geçmiş Yıllar Olumlu Faaliyet Sonuçları Hesabı 44.000.000.-
------------------------ / ---------------------------------------
570.01- Geçmiş Yıllar Olumlu Faaliyet Sonuçları Hesabı 308.000.000.-
570.02- Geçmiş Yıllar Olumlu Faaliyet Sonuçları Hesabı 308.000.000.-
------------------------ / ---------------------------------------
Bu işlemlerden sonra 570.01- Geçmiş Yıllar Olumlu Faaliyet Sonuçları Hesabında herhangi bir tutarın kalmaması gerekir.
f) Geçmiş Yıllar Olumsuz Faaliyet Sonuçları Hesabında Kayıtlı Tutarların Güncellenmesi Kayıtları
Geçmiş yıllar olumsuz faaliyet sonuçları hesabında kayıtlı tutarlar, bu hesapların ilgili alt bölümüne aktarılması için bu hesaba alacak ve borç kaydı yapılır.
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
580- Geçmiş Yıllar Olumsuz Faaliyet Sonuçları Hesabı (Takip eden dönem yardımcı hesabı) |
XXX.- |
|
|||||||
|
|
580- Geçmiş Yıllar Olumsuz Faaliyet Sonuçları Hesabı (Yılı yardımcı hesabı) |
|
XXX.- |
||||||
|
|
|
|
|
|
|
||||
Örneğin; kamu idaresinin 580- Geçmiş Yıllar Olumsuz Faaliyet Sonuçları Hesabına ilişkin yardımcı hesap kodları aşağıdaki gibiyse dönem sonunda yapılacak yevmiye kaydı şu şekilde oluşturulmalıdır;
580- Geçmiş Yıllar Olumsuz Faaliyet Sonuçları Hesabı 41.000.000.-
580.04- N-4 Yılına Ait Olumlu Faaliyet Sonuçları Hesabı 41.000.000.-
Burada sadece N-4 yılına ilişkin olumsuz faaliyet sonucu söz konusudur. Bu son beş yıl içinde sadece o dönemde olumsuz faaliyet sonucu elde edildiği anlamına gelmektedir. Burada N ile ifade edilenin cari yıl olduğu anlaşılmalıdır. Bilindiği üzere bu hesaba dönem başında kayıt yapılmaktadır ve ilk kayıt N-1 yılının olumlu faaliyet sonucudur.
Yardımcı hesaplar arasında aşağıda belirtilen aktarma kaydı yapılır.
------------------------ / ---------------------------------------
580.05- Geçmiş Yıllar Olumsuz Faaliyet Sonuçları Hesabı 41.000.000.-
580.04- Geçmiş Yıllar Olumsuz Faaliyet Sonuçları Hesabı 41.000.000.-
------------------------ / ---------------------------------------
8. Beşinci Yıl Sonunda Net Değere Aktarma Kayıtları
Zaman aşımı ya da hesapların yıllar itibariyle detaylarının izlenebilmesi ve belirli dönemlerin sonunda hesapların başka hesaplara aktarılabilmesi amaçlarıyla bazı hesapların yıllar itibariyle bölümlenerek izlendiği yukarıda belirtilmiş ve detaylarıyla açıklanmıştır.
Aşağıdaki hesaplarda izlenen bu tutarların, beşinci yılın sonunda net değer hesabına aktarılarak kapatılması gerekmektedir. Bu hesaplar;
519- Değer Hareketleri Sonuç Hesabı
522- Yeniden Değerleme Farkları Hesabı
570- Geçmiş Yıllar Olumlu Faaliyet Sonuçları Hesabı
580- Geçmiş Yıllar Olumsuz Faaliyet Sonuçları Hesabı
Dönem sonlarında bu hesapların yardımcı hesapları arasında aktarma kayıtları yapılacaktır. Ancak N-5 yılına ait yardımcı hesaplarda izlenen tutarların net değer hesabın aktarılması gerekmektedir.
Örneğin;
Kamu idaresinin 519- Değer Hareketleri Hesabına ilişkin yardımcı hesap kodlarından (N-5) yılına ilişkin detayda 21.000,07.- YTL alacak bakiyesi varsa aşağıdaki kayıt yapılır.
------------------------ / ---------------------------------------
519.11.06- Değer Hareketleri Hesabı 21.000,07.-
500- Net Değer Hesabı 21.000,07.-
------------------------ / ---------------------------------------
Örneğin; kamu idaresinin 570- Geçmiş Yıllar Olumlu Faaliyet Sonuçları Hesabına ilişkin yardımcı hesap kodlarından N-5 yılına ait detay kodda 45.000.000.- YTL varsa dönem sonunda yapılacak yevmiye kaydı şu şekilde oluşturulmalıdır;
------------------------ / ---------------------------------------
570.05- Geçmiş Yıllar Olumlu Faaliyet Sonuçları Hesabı 45.000.000.-
500- Net Değer Hesabı 45.000.000.-
------------------------ / ---------------------------------------
9. Faaliyet Hesaplarının Kapatılması ve Faaliyet Sonucunun Bilânçoyla İlişkilendirilmesi Kaydı
Faaliyet hesapları, kamu idarelerinin faaliyet dönemi süresince tahakkuk eden her türlü gelir ve giderlerinin ekonomik sınıflandırmaya uygun olarak izlenmesi ve faaliyet sonuçlarının üretilmesi için kullanılır.
Muhasebe uygulamalarının, kamu idareleri tarafından hem nakit hem de tahakkuk esasında yürütülmesi gerekmektedir. Nakit esası ve tahakkuk esasına ilişkin açıklamalara kitabın başlangıç bölümlerinde yer verilmiştir. Ancak uygulanan muhasebe sisteminin yeni bir uygulama olması nedeniyle faaliyet hesaplarının kullanımı önem arz etmektedir.
5018 sayılı Kamu Mali yönetimi ve Kontrol Kanunu’nun 51. maddesinde “Kamu gelir ve giderleri tahakkuk ettirildikleri mali yılın hesaplarında gösterilir” denilmektedir. 5018 sayılı Kanuna dayalı olarak Bakanlar Kurulu Kararı ile yayımlanan Genel Yönetim Muhasebe Yönetmeliği’nde tahakkuk esası, bir ekonomik değerin yaratıldığında, başka bir şekle dönüştürüldüğünde, mübadeleye konu edildiğinde, el değiştirdiğinde veya yok olduğunda muhasebeleştirilmesi olarak tanımlanmıştır.
Tahakkuk esaslı muhasebe uygulaması kapsamında, bütçe ile ilgili olsun ya da olmasın idarenin faaliyet dönemi içinde gerçekleştirilen tüm mali işlemlerinin, nakit hareketinin varlığına bağlı kalınmaksızın kaydedilmesi gerekmektedir.
Tahakkuk esaslı muhasebe sisteminin faaliyet hesaplarına yüklemiş olduğu işlevlerin gerçekleştirilebilmesi amacıyla bu ana hesap grubu;
- Gelir Hesapları,
- Gider Hesapları,
- Faaliyet Sonuçları,
hesap grupları şeklinde bölümlenir. Faaliyet hesapları şunlardır;
600 Gelirler Hesabı
610 İndirim, İade ve İskontolar Hesabı
630 Giderler Hesabı
690 Faaliyet Sonuçları Hesabı
-İndirim, iade ve iskontolar hesabının borç bakiyesi dönem sonunda faaliyet hesapları hesabına aktarılır.
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
690- Faaliyet Sonuçları Hesabı |
XXX.- |
|
|||||||
|
|
610- İndirim, İade ve İskontolar Hesabı |
|
XXX.- |
||||||
|
|
|
|
|
|
|
||||
-Gelirler hesabının alacak bakiyesi, dönem sonunda faaliyet sonuçları hesabına borç aktarılır.
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
600- Gelirler Hesabı |
XXX.- |
|
|||||||
|
|
690- Faaliyet Sonuçları Hesabı |
|
XXX.- |
||||||
|
|
|
|
|
|
|
||||
- Giderler hesabının borç bakiyesi, dönem sonunda faaliyet sonuçları hesabına aktarılır.
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
690- Faaliyet Sonuçları Hesabı |
XXX.- |
|
|||||||
|
|
630- Giderler Hesabı |
|
XXX.- |
||||||
|
|
|
|
|
|
|
||||
- Faaliyet sonuçları hesabının alacak veya borç bakiyesi öz kaynaklar hesap grubu içerisinde yer alan dönem olumlu faaliyet sonuçları hesabı veya dönem olumsuz faaliyet sonuçları hesabına aktarılır.
Dönem faaliyet sonucu olumsuz ise;
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
591 – Dönem Olumsuz Faaliyet Sonucu Hesabı |
XXX.- |
|
|||||||
|
|
690- Faaliyet Sonuçları Hesabı |
|
XXX.- |
||||||
|
|
|
|
|
|
|
||||
Dönem faaliyet sonucu olumlu ise;
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
690 - Faaliyet Sonuçları Hesabı |
XXX.- |
|
|||||||
|
|
590 – Dönem Olumlu Faaliyet Sonucu Hesabı |
|
XXX.- |
||||||
|
|
|
|
|
|
|
||||
Bu işlemlerden sonra faaliyet hesapları ana hesap grubunda yer alan tüm hesaplar kapanır.
Faaliyet sonuçları tablosu, dönem sonunda ilgili varlık ve yabancı kaynak hesaplarında kayıtlı yabancı para cinsinden izlenen tutarların değerlemesi sonucunda oluşan olumlu veya olumsuz farklar ile amortisman uygulaması sonucunda oluşan tutarlar ilgili faaliyet hesaplarına kaydedildikten sonra hazırlanır.
Her faaliyet döneminin sonunda, muhasebe yetkilileri dönem sonu işlemlerini yaparak yeni faaliyet döneminin açılış kaydına esas alınacak kesin mizanı çıkarırlar. Hazırlanan kesin mizanda borç ve alacak kalanı veren hesaplar yeni faaliyet döneminin açılış kaydına esas teşkil eder.
10. Kapanış Kaydı
Kesin mizanın düzenlenmesini takiben, dönem sonunda son yevmiye olarak borç ve alacak bakiyesi veren hesapların kapatılmasını sağlamak için kesin mizanda borç bakiyesi veren hesaplar alacak; alacak bakiyesi veren hesaplar ise borç kaydı yapılarak muhasebe dönemi kapatılır.
Bir basit örnek olarak aşağıdaki yevmiye kaydı yapılabilir;
|
320 |
BÜTÇE EMANETLERİ HESABI |
xxx. |
|
|
|
322 |
BÜTÇELEŞTİRİLECEK BORÇLAR HESABI |
xxx. |
|
|
|
330 |
ALINAN DEPOZİTO VE TEMİNATLAR HS. |
xxx. |
|
|
|
333 |
EMANETLER HESABI |
xxx. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
397 |
SAYIM FAZLALARI HESABI |
xxx. |
|
|
|
410 |
DIŞ MALİ BORÇLAR HESABI |
xxx. |
|
|
|
500 |
NET DEĞER HESABI |
xxx. |
|
|
|
570 |
GEÇMİŞ YILLAR OLUMLU FAALİYET SONUÇLARI HESABI |
xxx. |
|
|
|
590 |
DÖNEM OLUMLU FAALİYET SONUÇLARI HESABI |
xxx. |
|
|
|
102 |
|
BANKA HESABI |
|
xxx. |
|
120 |
|
GELİRLERDEN ALACAKLAR HESABI |
|
xxx. |
|
121 |
|
GELİRLERDEN TAKİPLİ ALACAKLAR HESABI |
|
xxx. |
|
140 |
|
KİŞİLERDEN ALACAKLAR HESABI |
|
xxx. |
|
150 |
|
İLK MADDE VE MALZEME HESABI |
|
xxx. |
|
162 |
|
BÜTÇE DIŞI AVANS VE KREDİLER HESABI |
|
xxx. |
|
165 |
|
MAHSUP DÖN. AKTARILAN AVANS VE KREDİLER HESABI |
|
xxx. |
|
241 |
|
MAL VE HİZMET ÜRETEN KURULUŞ. YATIRILAN SER. HESABI |
|
xxx. |
|
250 |
|
ARAZİ VE ARSALAR HESABI |
|
xxx. |
|
251 |
|
YERALTI VE YERÜSTÜ DÜZENLERİ HESABI |
|
xxx. |
|
252 |
|
BİNALAR HESABI |
|
xxx. |
|
254 |
|
TAŞITLAR HESABI |
|
xxx. |
|
255 |
|
DEMİRBAŞLAR HESABI |
|
xxx. |
|
258 |
|
YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLAR HESABI |
|
xxx. |
|
259 |
|
YATIRIM AVANSLARI HESABI |
|
xxx. |
|
519 |
|
DEĞER HAREKETLERİ SONUÇ HESABI |
|
xxx. |
EKLER
|
GENEL YÖNETİM MUHASEBE YÖNETMELİĞİNDE DÖNEM SONU İŞLEMLERİ |
|
Dönem sonu işlemleri malî yılın sonunda geçici mizanın çıkarılmasının ardından yapılan aşağıdaki işlemlerden oluşur |
|
a) Bütçe gelir ve bütçe gider hesapları hesap grupları ile bütçe gelirlerinden ret ve iade hesapları hesap grubunda yer alan hesapların bütçe uygulama sonuçları hesabıyla karşılaştırılıp bütçe uygulama sonucunun belirlenmesi, |
|
b) Kullanılmayan ödeneklerin iptal edilmesi veya mahsup dönemine aktarılması, |
|
c) Yeniden değerlemeye tabi tutulacak varlıkların değerlemeye tabi tutulması, |
|
d) Amortismana tabi varlıklar için amortisman hesaplanması, |
|
e) Muhasebe birimlerince izlenen varlıkların sayılması ve gerekli tutanakların düzenlenmesi, |
|
f) Gelir ve gider hesapları hesap grupları ile indirim, iade ve iskonto hesapları hesap grubunda yer alan hesapların faaliyet sonuçları hesabıyla karşılaştırılıp faaliyet sonucunun belirlenmesi, |
|
ve benzeri işlemlerdir. |
|
MERKEZİ YÖNETİM MUHASEBE YÖNETMELİĞİNDE DÖNEM SONU İŞLEMLERİ |
|
Dönem sonu işlemleri malî yılın sonunda geçici mizanın çıkarılmasının ardından yapılan aşağıdaki işlemlerden oluşur |
|
a) Bütçe ve Ödenek Hesaplarına İlişkin Dönem Sonu İşlemleri |
|
1) Bütçe gelirleri hesabının alacak bakiyesi bütçe gelirleri hesabına borç, bütçe uygulama sonuçları hesabına alacak kaydedilir. |
|
2) Bütçe giderleri hesabının borç bakiyesi bütçe giderleri hesabına alacak, bütçe uygulama sonuçları hesabına borç kaydedilir. |
|
3) Bütçe gelirlerinden ret ve iadeler hesabının borç bakiyesi bütçe gelirlerinden ret ve iadeler hesabına alacak, bütçe uygulama sonuçları hesabına borç kaydedilir. |
|
4) Gider yansıtma hesabının alacak bakiyesi gider yansıtma hesabına borç, bütçe uygulama sonuçları hesabına alacak kaydedilir. |
|
5) Gelir yansıtma hesabının borç bakiyesi gelir yansıtma hesabına alacak, bütçe uygulama sonuçları hesabına borç kaydedilir. Gelir yansıtma hesabının alacak bakiyesi verdiği durumlarda gelir yansıtma hesabına borç, bütçe uygulama sonuçları hesabına alacak kaydedilir. |
|
6) Ödenekli giderler hesabının borç bakiyesi ödenekler hesabına borç, ödenekli giderler hesabına alacak kaydedilir. |
|
7) Ödenek hesaplarına ilişkin kesin hesap bilgilerinin geçici mizandan alınmasından sonra dönem sonunda merkez muhasebe birimlerince, bütçe ödenekleri hesabının yardımcı hesapları itibarıyla; alacak bakiyesi aynı yardımcı hesaplara borç, borç bakiyesi aynı yardımcı hesaplara, bütçe ödenek hareketleri hesabının borç bakiyesi bütçe ödenek hareketleri hesabına alacak kaydedilir. |
|
8) Bu işlemlerden sonra bütçe hesapları ana hesap grubu ile ödenek hesapları hesap grubunda yer alan tüm hesaplar kapanır. |
|
b) Bütçe ve Ödenek Hesapları Dışındaki Dönem Sonu İşlemleri |
|
1) Duran varlıklar ana hesap grubu içerisinde yer alan hesaplarda kayıtlı tutarlardan dönen varlıklar ana hesap grubundaki ilgili hesaplara aktarılması gereken tutarlar, bu hesaplara alacak, dönen varlıklar ana hesap grubundaki ilgili hesaplara borç kaydedilerek aktarma işlemleri tamamlanır. |
|
2) Uzun vadeli yabancı kaynaklar ana hesap grubu içerisinde yer alan, hesaplarda kayıtlı tutarlardan vadeleri bir yılın altına inmesi nedeniyle, kısa vadeli yabancı kaynaklar ana hesap grubundaki ilgili hesaplara aktarılması gereken tutarlar bu hesaplara borç, kısa vadeli yabancı kaynaklar ana hesap grubundaki ilgili hesaplara alacak kaydedilerek aktarma işlemleri tamamlanır. |
|
3) Bütçe emanetleri hesabında kayıtlı tutarlar, bu hesapların ilgili alt bölümüne aktarılması için bu hesaba borç ve alacak kaydı yapılır. |
|
4) Değer hareketleri sonuç hesabında kayıtlı tutarlar, bu hesapların ilgili alt bölümüne aktarılması için bu hesaba borç ve alacak kaydı yapılır. |
|
5) Öz kaynaklar ana hesap grubu içerisinde yer alan “Değer Hareketleri” hesap grubundaki hesaplar değer hareketleri sonuç hesabının ilgili yardımcı hesaplarına kaydedilerek kapatılır. Bu işlemler sonucunda, nakit hareketleri hesabı, muhasebe birimleri arası işlemler hesabı, proje özel hesabından kullanımlar hesabı ve doğrudan dış proje kredi kullanımları bildirim hesabı kesin mizanda bakiye vermez. |
|
6) Dönem sonunda ilgili varlık ve yabancı kaynak hesaplarında kayıtlı olup, yabancı para cinsinden izlenen tutarlar değerlemeye tabi tutulur ve raporlama tarihindeki gerçek değerleri ile malî raporlarda gösterilir. |
|
7) Maddi ve maddi olmayan duran varlıklar hesap gruplarında yer alan hesaplarda kayıtlı değerlerden yeniden değerleme işlemine tabi tutulması gerekenler, bu Yönetmeliğin ilgili hükümleri uyarınca yeniden değerlemeye tabi tutulur. |
|
8) Elden çıkarılacak stoklar ve maddi duran varlıklar hesabında kayıtlı amortismana tabi duran varlıklar için aktarma işleminin yapıldığı dönem sonunda, kayıtlı değerinden birikmiş amortisman tutarı düşüldükten sonra kalan kısmı kadar amortisman ayrılır. |
|
9) Maddi ve maddi olmayan duran varlıklar hesap gruplarında yer alan hesaplarda kayıtlı amortismana tabi tutulması gereken varlıklara ilişkin amortisman işlemleri yapılır. |
|
10) Gelirler hesabının alacak bakiyesi, dönem sonunda faaliyet sonuçları hesabına alacak, gelirler hesabına borç kaydedilir. |
|
11) İndirim, iade ve iskontolar hesabının borç bakiyesi, dönem sonunda faaliyet sonuçları hesabına borç, indirim, iade ve iskontolar hesabına alacak kaydedilir. |
|
12) Giderler hesabının borç bakiyesi, dönem sonunda faaliyet sonuçları hesabına borç, giderler hesabına alacak kaydedilir. |
|
13) Faaliyet sonuçları hesabının alacak veya borç bakiyesi, öz kaynaklar ana hesap grubu içerisinde yer alan dönem olumlu faaliyet sonucu hesabı veya dönem olumsuz faaliyet sonucu hesabına aktarılır. |
|
14) Geçmiş yıllar olumlu faaliyet sonuçları hesabında kayıtlı tutarlar, bu hesapların ilgili alt bölümüne aktarılması için bu hesaba borç ve alacak kaydı yapılır. |
|
15) Geçmiş yıllar olumsuz faaliyet sonuçları hesabında kayıtlı tutarlar, bu hesapların ilgili alt bölümüne aktarılması için bu hesaba alacak ve borç kaydı yapılır. |
|
16) Bu işlemlerden sonra faaliyet hesapları ana hesap grubunda yer alan tüm hesaplar kapanır. |
|
Kesin mizanın düzenlenmesini takiben, dönem sonunda son yevmiye olarak borç ve alacak bakiyesi veren hesapların kapatılmasını sağlamak için kesin mizanda borç bakiyesi veren hesaplar alacak; alacak bakiyesi veren hesaplar ise borç kaydı yapılarak muhasebe dönemi kapatılır. |
|
MAHALLİ İDARELER BÜTÇE VE MUHASEBE YÖNETMELİĞİNDE DÖNEM SONU İŞLEMLERİ |
|
Dönem sonu işlemleri malî yılın sonunda geçici mizanın çıkarılmasının ardından yapılan aşağıdaki işlemlerden oluşur |
|
a) Bütçe ve Ödenek Hesaplarına İlişkin Dönem Sonu İşlemleri |
|
1) Bütçe gelirleri hesabının alacak bakiyesi bütçe gelirleri hesabına borç, bütçe uygulama sonuçları hesabına alacak kaydedilir. |
|
2) Bütçe giderleri hesabının borç bakiyesi bütçe giderleri hesabına alacak, bütçe uygulama sonuçları hesabına borç kaydedilir. |
|
3) Bütçe gelirlerinden ret ve iadeler hesabının borç bakiyesi bütçe gelirlerinden ret ve iadeler hesabına alacak, bütçe uygulama sonuçları hesabına borç kaydedilir. |
|
4) Gider yansıtma hesabının alacak bakiyesi gider yansıtma hesabına borç, bütçe uygulama sonuçları hesabına alacak kaydedilir. |
|
5) Gelir yansıtma hesabının borç bakiyesi gelir yansıtma hesabına alacak, bütçe uygulama sonuçları hesabına borç kaydedilir. Gelir yansıtma hesabının alacak bakiyesi verdiği durumlarda gelir yansıtma hesabına borç, bütçe uygulama sonuçları hesabına alacak kaydedilir. |
|
6) İl özel idarelerinde ödenekli giderler hesabının borç bakiyesi ödenekler hesabına borç, ödenekli giderler hesabına alacak kaydedilir. |
|
7) İl özel idarelerinde bütçe ödenekleri hesabının yardımcı hesapları itibariyle; alacak bakiyesi aynı yardımcı hesaplara borç, borç bakiyesi aynı yardımcı hesaplara, bütçe ödenek hareketleri hesabının borç bakiyesi bütçe ödenek hareketleri hesabına alacak kaydedilir. |
|
8) Belediye, bağlı idare ve birliklerde, bütçe ödenekleri hesabının yardımcı hesapları itibariyle; alacak bakiyesi aynı yardımcı hesaplara borç, borç bakiyesi aynı yardımcı hesaplara, ödenekli giderler hesabının borç bakiyesi ödenekli giderler hesabına alacak kaydedilir. |
|
Bu işlemden sonra bütçe hesapları ana hesap grubu ile ödenek hesapları hesap grubunda yer alan tüm hesaplar kapanır. |
|
b) Bütçe ve Ödenek Hesapları Dışındaki Dönem Sonu İşlemleri |
|
1) Dönen varlıklar ana hesap grubu içerisinde yer alan gelirlerden alacaklar hesabında kayıtlı tutarlardan mali yıl sonuna kadar tahsili gerekenlerden tahsil edilemeyen tutarlar, mali yıl sonunda gelirlerden alacaklar hesabına alacak, gelirlerden takipli alacaklar hesabına borç kaydedilerek takibe alınır. |
|
2) Duran varlıklar ana hesap grubu içerisinde yer alan, gelirlerden alacaklar hesabı, gelirlerden tecilli ve tehirli alacaklar hesabı, kurumca verilen borçlardan alacaklar hesabı ve gelecek yıllara ait giderler hesabında kayıtlı tutarlardan dönen varlıklar ana hesap grubundaki ilgili hesaplara aktarılması gereken tutarlar, bu hesaplara alacak, dönen varlıklar ana hesap grubundaki ilgili hesaplara borç kaydedilerek aktarma işlemleri tamamlanır. |
|
3) Bütçe emanetleri hesabında kayıtlı olan tutarlar, zamanaşımı süresine göre bütçe emanetleri hesabının ilgili yardımcı hesabına aktarılması gerektiğinden bu hesaba borç ve alacak kaydedilir. |
|
4) Kısa ve uzun vadeli yabancı kaynaklar ana hesap grupları içindeki iç ve dış mali borç hesaplarında kayıtlı borçlar için işlemiş faiz tutarları hesaplanır ve ilgili dönemde ödenmek üzere ilgisine göre kısa vadeli yabancı kaynaklar ana hesap grubu veya uzun vadeli yabancı kaynaklar ana hesap grubu içindeki gider tahakkukları hesabına alacak, giderler hesabına borç kaydedilir |
|
5) Uzun vadeli yabancı kaynaklar ana hesap grubu içerisinde yer alan, tahviller hesabı, uzun vadeli diğer iç mali borçlar hesabı, dış mali borçlar hesabı, gelecek yıllara ait gelirler ve gider tahakkukları hesabında kayıtlı tutarlardan vadeleri bir yılın altına inmesi nedeniyle, kısa vadeli yabancı kaynaklar ana hesap grubundaki ilgili hesaplara aktarılması gerekenler bu hesaplara borç, kısa vadeli yabancı kaynaklar ana hesap grubundaki ilgili hesaplara alacak kaydedilerek aktarma işlemleri tamamlanır. |
|
6) Öz kaynaklar ana hesap grubu içerisinde yer alan “Değer Hareketleri” hesap grubundaki hesaplar değer hareketleri sonuç hesabının ilgili yardımcı hesaplarına kaydedilerek kapatılır. Bu işlemler sonucunda, muhasebe birimleri arası işlemler hesabı kesin mizanda bakiye vermez. |
|
7) Değer hareketleri sonuç hesabında kayıtlı tutarlar, bu hesapların ilgili alt bölümüne aktarılması için bu hesaba borç ve alacak kaydı yapılır. |
|
8) Dönem sonunda ilgili varlık ve yabancı kaynak hesaplarında kayıtlı olup, yabancı para cinsinden izlenen tutarlar değerlemeye tabi tutulur ve raporlama tarihindeki gerçek değerleri ile mali raporlarda gösterilir. |
|
9) Yeniden değerlemeye tabi tutulması gerekli olan taahhütler değerlemeye tabi tutulur. |
|
10) Maddi ve maddi olmayan duran varlıklar hesap gruplarında yer alan hesaplarda kayıtlı değerlerden yeniden değerleme işlemine tabi tutulması gerekenler, bu Yönetmeliğin ilgili hükümleri uyarınca yeniden değerlemeye tabi tutulur. |
|
11) Maddi ve maddi olmayan duran varlıklar hesap gruplarında yer alan hesaplarda kayıtlı amortismana tabi tutulması gereken varlıklara ilişkin amortisman işlemleri yapılır. |
|
12) Gelirler hesabının alacak bakiyesi, dönem sonunda faaliyet sonuçları hesabına alacak, gelirler hesabına borç kaydedilir. |
|
13) Giderler hesabının borç bakiyesi, dönem sonunda faaliyet sonuçları hesabına borç, giderler hesabına alacak kaydedilir. |
|
14) Faaliyet sonuçları hesabının alacak veya borç bakiyesi öz kaynaklar hesap grubu içerisinde yer alan dönem olumlu faaliyet sonuçları hesabı veya dönem olumsuz faaliyet sonuçları hesabıyla kapatılır. |
|
15) Geçmiş yıllar olumlu faaliyet sonuçları hesabında kayıtlı tutarlar, bu hesapların ilgili alt bölümüne aktarılması için bu hesaba borç ve alacak kaydı yapılır. |
|
16) Geçmiş yıllar olumsuz faaliyet sonuçları hesabında kayıtlı tutarlar, bu hesapların ilgili alt bölümüne aktarılması için bu hesaba alacak ve borç kaydı yapılır. |
|
Kesin mizanın düzenlenmesini takiben, dönem sonunda son yevmiye olarak borç ve alacak bakiyesi veren hesapların kapatılmasını sağlamak için kesin mizanda borç bakiyesi veren hesaplar alacak kaydı yapılarak, alacak bakiyesi veren hesaplar ise borç kaydı yapılarak muhasebe dönemi kapatılır. |
[1] Erkan Karaarslan, Genel Yönetim Kapsamındaki Kamu İdareleri İçin Dönemsonu Uygulamaları, Mahalli İdareler Teknoloji Araştırma Geliştirme Derneği Yayını No: 4, Ankara, Kasım 2007s.345
[2] Erkan Karaarslan, Genel Yönetim Kapsamındaki Kamu İdareleri İçin Dönemsonu Uygulamaları,s.146
[4] Hamdi GÜLŞEN, Mesut HASTÜRK, Erkan KARARSLAN, Baki KERİMOĞLU, Eyüp KIZILKAYA, Haydar KULAKSIZ, “Merkezi Yönetim Kapsamındaki Kamu İdareleri İçin Tahakkuk Esaslı Devlet Muhasebesi”, Muhasebat Kontrolörleri Derneği Yayınları, Ankara 2007. s.729
[5] Bahsedilen aktarma kayıtları, dönem sonunda yapılması gereken zorunlu kayıtlar olmakla beraber, henüz yeniden değerleme yapılmasını gerektirir bir fiyatlar genel düzeyi artışı oluşmadığı için olsa gerek, detaylı hesap planlarında bu hesaba ilişkin dönem ayırımlarını gösteren ilgili yardımcı hesaplar açılmamıştır.
