DEVLET MUHASEBESİNDE MADDİ DURAN VARLIKLARIN KAYDEDİLMESİ
Erkan KARAARSLAN
Muhasebat Başkontrolörü
A- Maddi Duran Varlıkların Hesaba Alınması
Edinilen maddi duran varlıklar, maliyet bedeli ile hesaplara alınır. Maliyet bedeline varlıkların elde edilmesinde yapılan her türlü gider ilave edilir. Bağış veya hibe olarak edinilen maddi duran varlıklar varsa bilinen değeri, yoksa değerlemesi yapıldıktan sonra tespit edilen değeri ile hesaplara alınır.
Dönem sonlarında yeniden değerleme ve amortismana tabi tutulan maddi duran varlıkların miktar ve değerlerinde, satılma, başka bir birime devredilme, kaybolma, çalınma, yanma, kırılma, bozulma gibi nedenlerle ortaya çıkan eksilmeler ilgili tahakkuk dairesinin mal sorumlusu ve harcama yetkilisince muhasebe birimine bildirilir. Bunun üzerine muhasebe birimlerince kayıtlar güncellenir.
Tahakkuk esaslı devlet muhasebesi uygulamasından önce mevcut olup hesaplarda yer almayan maddi duran varlıklardan envanter ve değerlemesi yapılanlar tahakkuk birimince bildirildikçe, muhasebe birimlerince ilgili maddi duran varlık hesabı ve net değer hesabına kaydedilmek suretiyle hesaplara alınır.
Henüz kayıtlara alınmamış olan maddi duran varlıklardan herhangi bir nedenle elden çıkarılanlar, öncelikle elden çıkarma değerleriyle, ilgili maddi duran varlık hesabı ve net değer hesabına kaydedilmek suretiyle hesaplara alınır.
B- Maddi Duran Varlıkların Yeniden Değerleme İşlemleri
İdarelerin amortismana tabi varlıkları ve bu varlıklar üzerinden ayrılmış olup hesaplarda gösterilen birikmiş amortismanları, son 3 yıllık fiyatlar genel düzeyindeki değişim toplamı oranı belirlenen oranı geçerse, her hesap dönemi sonu itibarıyla aşağıdaki şekilde yeniden değerlemeye tabi tutulur.
1- Maddi duran varlıklar ve bu varlıklar için geçmiş yıllarda ayrılmış olan amortismanlar, yeniden değerlemenin yapılacağı yıla ait oran ile çarpılmak suretiyle yeniden değerlenir.
2- Yeniden değerleme neticesinde doğacak değer artış veya azalışları, bir taraftan ilgili maddi duran varlık hesabına kaydedilirken, karşılıkları da diğer taraftan yeniden değerleme farkları hesabına kaydedilir.
Yeniden değerleme farkı, amortismana tabi varlıkların yeniden değerlemesinden önceki net bilânço varlık değerlerinin, bu kıymetlere yeniden değerleme oranının tatbikinden sonra bulunacak net bilanço varlık değerlerinden indirilmesi suretiyle bulunur.
Net bilânço varlık değeri, varlıkların bilanço hesaplarında yazılı değerlerinden, birikmiş amortismanın düşülmesi suretiyle bulunan tutarı ifade eder.
3- Hesap dönemleri sonu itibarıyla yapılacak değerlemede esas alınacak yeniden değerleme oranı, Maliye Bakanlığı’nca belirlenir.
4- Hesap dönemi içinde edinilen amortismana tabi varlıklar için edinildiği dönem için yeniden değerleme yapılmaz.
5- Bir varlık herhangi bir nedenle elden çıkarılmışsa yeniden değerleme farkı da hesaplardan çıkarılır. Yeniden değerleme farkları hesabına kaydedilmiş tutarlar ilgili varlık tamamen amorti edildikten sonra net değer hesabına aktarılabilir.
Kamu idarelerinde 3 yıllık muhasebe uygulamasının sonucunda henüz herhangi bir yeniden değerleme uygulaması yapılmamıştır.
C- Maddi Duran Varlıkların Amortisman İşlemleri
Bir yıldan fazla kullanılabilen ve yıpranmaya, aşınmaya veya kıymetten düşmeye maruz kalan maddi duran varlıklar için aşağıdaki hükümlere göre amortisman ayrılır.
Amortismana tabi varlıklar;
1- Birden fazla muhasebe döneminde kullanılması beklenen,
2- Sınırlı bir hizmet süresi olan,
3- Kurum tarafından mal ile hizmet üretim ve tedarikinde kullanılan ve/veya kurum içi genel yönetim amaçları için, elde tutulan varlıklardır.
Kamu idarelerince muhasebe sistemine dahil edilen maddi duran varlıklardan;
- Arazi ve arsalar,
- Yapım aşamasındaki sabit varlıklar,
- Varlıkların elde edilmesi için verilen avans ve krediler,
- Sanat eserleri, dışındakilerden hangilerinin amortismana tabi tutulacağı ve bunlara ilişkin uygulanacak amortisman süre, yöntem ve oranları ile ilgili olarak Maliye Bakanlığınca belirlenen esas ve usuller uygulanır.
Ayrılan amortisman tutarı gider olarak muhasebeleştirilir. Varlıkların ilk defa amortisman ve yeniden değerlemeye esas alınacak değeri kayıt bedelidir. Ancak, yeniden değerlemeye tabi tutulmuş olan varlıklar için amortisman hesaplamasına esas alınacak değer yeniden değerleme sonucu ortaya çıkan değerdir. Bir varlık için yapılan harcamaların, varlığın iyileştirilmesi, ömrünün uzatılması veya veriminin artırılması sonucunu doğurması durumunda amortisman hesaplaması varlığın yeni değeri üzerinden yapılır.
Bir varlığın kullanımından elde edilebilecek ekonomik fayda tüketildikçe, bu tüketimi yansıtabilmek amacıyla ayrılan amortismanların birikmiş tutarı, varlığın defter değeri altında eksi değer olarak gösterilir.
Amortismana tabi olup, yangın, deprem, su basması gibi afetler neticesinde değerini tamamen veya kısmen kaybeden varlıklar encümen kararıyla giderleştirilebilir.
Çeşitli nedenlerle kamu idarelerinde kullanılma olanaklarını yitiren maddi duran varlıklardan diğer duran varlıklar hesap grubuna aktarılanların birikmiş amortisman tutarları, diğer duran varlıklar hesap grubu içindeki birikmiş amortismanlar hesabına aktarılır.
D- MAHALLİ İDARELERDE MADDİ DURAN VARLIK KAYITLARI
1. Maddi Duran Varlığın Bütçeye Gider Kaydedilmek Suretiyle Satın Alınması
5.900.- TL bedelle muhtelif büro demirbaşı satın alınmıştır.[1]
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
255- Demirbaşlar Hesabı |
5.900,00.- |
|
||||||
|
|
360- Ödenecek Vergi ve Fonlar Hesabı |
|
37,50.- |
|||||
|
|
103- Verilen Çekler ve Gönderme Emirleri Hesabı |
|
5.862,50.- |
|||||
|
830- Bütçe Giderleri Hesabı |
5.900,00- |
|
||||||
|
|
835- Gider Yansıtma Hesabı |
|
5.900,00.- |
|||||
|
|
|
|
|
|
|
|||
2. Kayıtlarda Olmayan Maddi Duran Varlığın Kayıt Altına Alınması
Henüz muhasebe kayıtlarında olmayan bir demirbaş 47.000.- TL bedelle kayıtlara alınmıştır.
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
255- Demirbaşlar Hesabı |
47.000.- |
|
|||||||
|
|
500- Net Değer Hesabı |
|
47.000.- |
||||||
|
|
|
|
|
|
|
||||
3. Maddi Duran Varlıkların Satış İşlemlerinin Kaydedilmesi
Kayıtlı değeri 20.000.- TL ve birikmiş amortismanı 16.000.- TL olan demirbaş, 14.000.- TL’ye satılmış ve bedeli tahsil edilmiştir.
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
102- Banka Hesabı |
14.000.- |
|
||||||
|
257- Birikmiş Amortismanlar Hesabı |
16.000.- |
|
||||||
|
|
255- Demirbaşlar Hesabı |
|
20.000.- |
|||||
|
|
600- Gelirler Hesabı |
|
10.000.- |
|||||
|
805- Gelir Yansıtma Hesabı |
14.000- |
|
||||||
|
|
800- Bütçe Gelirleri Hesabı |
|
14.000.- |
|||||
|
|
|
|
|
|
|
|||
4. Maddi Duran Varlıklar İçin Dönem Sonlarında Amortisman Ayrılması Kaydı
4.200.- TL bedelle bir demirbaş satın alınmış ve yıl sonunda 10 yıl yararlanma süresi dikkate alınarak amortisman ayrılmıştır.
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
255- Demirbaşlar Hesabı |
4.200,00.- |
|
|||||||
|
|
360- Ödenecek Vergi ve Fonlar Hesabı |
|
31,50.- |
||||||
|
|
103- Verilen Çekler ve Gönderme Emirleri Hesabı |
|
4.168,50.- |
||||||
|
830- Bütçe Giderleri Hesabı |
4.200,00.- |
|
|||||||
|
|
835- Gider Yansıtma Hesabı |
|
4.200,00.- |
||||||
|
|
|
|
|
|
|
||||
Yıl sonlarında (31.12 tarihinde) amortisman ayrılması kaydı;[2]
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
630- Giderler Hesabı |
420.- |
|
|||||||
|
|
257- Birikmiş Amortismanlar Hesabı |
|
420.- |
||||||
|
|
|
|
|
|
|
||||
5. Maddi Duran Varlıklar İçin Dönem Sonlarında Yeniden Değerleme Yapılması ve Amortisman Ayrılması İşlemi
Demirbaşın hesaplarda kayıtlı değeri 40.000.- TL’dir. Birikmiş amortismanı 24.000.- TL’dir.
Yıl sonunda %10 yeniden değerleme oranı tespit edilmiştir. Demirbaşın yararlanma süresi 5 yıldır.
|
|
|
|
|
|
|
|
||||
|
255- Demirbaşlar Hesabı |
4.000.- |
|
||||||||
|
|
257- Birikmiş Amortismanlar Hesabı |
|
2.400.- |
|||||||
|
|
522- Yeniden Değerleme Farkları Hesabı |
|
1.600.- |
|||||||
|
|
|
|
|
|
|
|||||
|
|
|
|
|
|
|
|
||||
|
630- Giderler Hesabı |
8.800.- |
|
||||||||
|
|
257- Birikmiş Amortismanlar Hesabı |
|
8.800.- |
|||||||
|
|
|
|
|
|
|
|||||
6. Maddi Duran Varlıkların Hurdaya Ayrılması Kaydı
Kayıtlı değeri 90.000.- TL olan ve 18.000.- TL birikmiş amortismanı bulunan demirbaşın kullanım olanağı kalmamıştır.
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
294- Elden Çıkarılacak Stoklar ve Maddi Duran Varlıklar Hesabı |
90.000.- |
|
|||||||
|
257- Birikmiş Amortismanlar Hesabı |
18.000.- |
|
|||||||
|
|
255- Demirbaşlar Hesabı |
|
90.000.- |
||||||
|
|
299- Birikmiş Amortismanlar Hesabı |
|
18.000.- |
||||||
|
|
|
|
|
|
|
||||
7. Maddi Duran Varlıkların Bağışlanması İşlemleri
Bağışlanan Kamu İdaresinin Kaydı;
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
255- Demirbaşlar Hesabı |
XXX |
|
||||||
|
|
600- Gelirler Hesabı |
|
XXX |
|||||
|
|
|
|
|
|
|
|||
Bağışlayan Kamu İdaresinin Kaydı;
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
630- Giderler Hesabı |
XXX |
|
||||||
|
257- Birikmiş Amortismanlar Hesabı |
XXX |
|
||||||
|
|
255- Demirbaşlar Hesabı |
|
XXX |
|||||
|
|
|
|
|
|
|
|||
[1] Söz konusu mahalli idare katma değer vergisi mükellefi değildir. Damga vergisi dışındaki olası kesintiler ihmal edilmiştir.
[2] Söz konusu amortismanın hangi maddi duran varlıkla ilgili olduğu mutlaka ayrı bir modül aracılığıyla izlenmelidir. Herhangi bir varlığın hangi kuruma ait olduğu, hangi fonksiyon için edinildiği, amortismanı, yeniden değerlemesi ve net değeri bir çırpıda bulunabilecek bir maddi duran varlık modülü bulunmalıdır.
