BÜYÜKŞEHİR BELEDİYELERİ SERMAYE HARCAMALARININ ANALİZİ

Dr. Erkan Karaarslan
 

              Sayıştay 2019 yılı Büyükşehir Belediyeleri mali denetim raporları incelendiğinde hayli detaylı analiz yapılacak verilere de ulaşmak mümkün olmakta. Bir müddet bu verileri analiz edeceğim.

              Türkiye’de 64.004.802 30 büyükşehir de yaşamaktadır. Bu da 83.154.997 kişilik ülke nüfusunun % 76,97’sinin büyükşehirlerde yaşadığı sonucunu çıkarmaktadır. Büyükşehirlerde yaşayan insan sayısı her yıl biraz daha artmaktadır.

              Bu çalışmada ilk olarak büyükşehir belediyeleri sermaye harcamalarını analiz etmek istiyorum. Büyükşehir belediyelerinin esasında temel görevi yapacağı yatırımlarla kentin kalkınmasını sağlamaktır. Sermaye giderlerine bir yıldan daha uzun vadede tüketilebilecek yatırım niteliğinde ki bütçe giderlerinin kaydı yapılmaktadır. Kentin sermaye stoğuna yapılan katkılar, alt ve üst yapı tesisleri bu grupta izlenmektedir. Bir belediyenin kent halkına yaptığı katkıyı en iyi gösteren rasyolardan birisi kişi başına düşen sermaye harcamasıdır. Önce tabloyu görelim sonra esasında tablo da herkesin göreceği malumun ilanı niteliğinde ki değerlendirmelerimizi yapalım.

              Büyükşehir Belediyelerinde Kişi Başına Düşen Sermaye Harcaması

              2019 yılında, 30 büyükşehir belediyesine ait bütçe giderleri, sermaye harcamaları ve nüfus verileri ile kişi başına düşen sermaye harcamalarının detayları aşağıda ki tabloda yer almaktadır.

              Bu tablo bana göre herkesin üzerinde uzunca düşünmesi gereken, halkın deyimiyle vay arkadaş demesi gereken bir tablo ve değerler içeriyor. Öyle ki en alt sıra da yer alan büyükşehir belediyesinin kişi başına düşen sermaye harcaması ile en üst sırada yer alan belediyenin kişi başına düşen sermaye harcaması arasında tam 17 kat fark olması gerçekten üzerinde uzun uzun düşünülmesi gereken bir durum oluşturmaktadır.

              Görüleceği üzerine 2019 yılında Türkiye Büyükşehir Belediyelerinin harcamalarının toplamı 59,5 milyar TL dir. Bunun sadece 19,6 milyar TL.si yatırıma gitmiştir ki, bu da BŞB içinde yatırım harcamalarının bütçe de ki ağırlığının % 33 olduğunu göstermektedir.

              Aşağıda ki grafikten görüleceği üzere, önceki yıllar ortalaması % 43 iken 2019 yılında yatırım harcamalarında dramatik bir düşüş yaşanmıştır.

Türkiye Ortalaması 307 TL

Yukarı da büyükşehir belediyeleri sermaye giderlerine odaklanmış olan tablo incelendiğinde Türkiye’de büyükşehirlerde, kişi başına düşen sermaye harcamasının ortalamasının 307 TL olduğu görülmektedir.

Bu ortalamanın sadece Erzurum, İstanbul, İzmir, Kocaeli ve Antalya olarak 5 ilde aşıldığı geri kalan 25 ilde bu ortalamanın altında kalındığı görülmektedir.

Bu 5 kentte, kentin sabit varlıklarına, ulaşımına, yoluna, köprüsüne, tesisine, makinesine, binasına diğer 25 ilin çok daha üzerinde para harcanmaktadır ve bu veriler, aynı seyirle devam etmesi koşuluyla, o kentin çok daha hızlı diğer kentlere oranla kalkınacağının ipuçlarını vermektedir.

Son 10 İl

Esasında tablonun incelenmesi ile beni olduğu kadar herkesi şaşırtan veriler de görülmektedir. Kısaca özetlemek gerekirse hali hazırda, kayyumla yönetilen 3 belediyeden 2’si açık ara sonuncudur ve sabit yatırım yapılmasında bir şekilde iştahsızlık olunduğu sonucu çıkartılabilir.

Kayyum belediyelerden sonra en düşük yatırım harcaması yapan Belediye Adana’dır. Adana Büyükşehir Belediyesi kişi başına düşen yatırım harcaması, İstanbul, İzmir, Ankara gibi illerin çok gerisinde kalmanın ötesinde, aynı siyasi parti temsilcilerinin bulunduğu Antalya’nın % 32’si Hatay’ın % 37’si düzeyindedir.

Ege bölgesinde yer alan Büyükşehir Belediyelerinden Aydın ve Manisa kişi başına düşen yatırım harcamalarında son 10 içinde yer alırken İzmir, Denizli ve Muğla bu listede yer almamıştır.

Bu tabloya ilişkin pekçok verileri özelleştirmek suretiyle, verilerin yıllar itibariyle seyrini incelemek suretiyle detaylı yorumlarda bulunulabilir. Bu çalışmamızı bir giriş çalışması olarak değerlendirin. Verileri incelemeye ve detaylı yorumlarda bulunmaya devam edeceğiz.