BÜYÜKŞEHİR BELEDİYELERİ KİŞİ BAŞINA DÜŞEN NET SERMAYE HARCAMALARININ KIYASEN DEĞERLENDİRİLMESİ

Dr. Erkan Karaarslan
 

              Büyükşehir Belediyelerinin sermaye harcamalarının analizine başladığımız yazı, konunun ilgileri tarafından dikkatle okundu ve ülkemizde hayli ses getirdi. Gün içinde yazımızın elden ele gezdiği, whatsaap gruplarında paylaşıldığı, belediye başkanlarının yazımızı birbirine gönderdiğine tanık olduk. Bir çalışmanın müellifi için paha biçilmez bir keyif.

              Esasında dün kaleme almaya başladığımız analiz çalışmaları bir bütünün parçaları şeklinde tasarlanmış, bir tümevarımın ilk halkasıydı. Yazımıza iletilen onlarca tebrik mesajı karşısında yapıcı birkaç eleştiriyi de vurgulamadan geçemeyeceğim. Bu eleştirileri de kavrayan tümevarıma 2. Adımı bu makale ile atıyoruz.

              Sayıştay’dan tarafıma ulaşan 2 üstadım, 2019 yılının bir geçiş yılı olduğunu ve borçla yatırım yapan ile borç ödeyen belediyelerin bu durumunun da dikkate alınması gerektiğini ve tek yılın dikkate alınmasının yanıltıcı sonuçlar doğurabileceğini ve yıllar itibari ile seyrin izlenmesi gerektiği konusunda tarafıma salık verdiler.

              Ankara BŞB’den bir dostum ise 2019 yılında yakaladıkları yüksek oranlı bütçe fazlası ile yatırımlara yönelmek kadar borç ödediklerini bunun da analizin bir parçası olması gerektiğini ifade ettiler.

              Kayyım atanan belediyelerin yöneticileri ise bütçe fazlasının değerlendirmeye katılması durumunda kendi belediyelerinin son 2 sıradan çok üst sıralara yükseleceğini ifade ettiler.

              Bu ifadelerin hepsi doğru olup, aslında 2. Makalenin konusunu oluşturan hususlardı. Bu makalenin daha iyi anlaşılması için ilk makalenin mutlaka okunması gerekmektedir. Gerçekten de büyükşehir belediyelerinin, o kentin kalkınmasına yapacakları katkının hesabı açısından kişi başına düşen sermaye giderleri en öncelikli kriterler arasındadır ve elbette finansal sürdürülebilirlik açısından sermaye harcamalarının açıkla mı finanse edildiği ya da sermaye harcamaları ile birlikte bütçe fazlası verilerek borç stokunun azaltılıp azaltılmadığının birlikte değerlendirilmesi daha iyi sonuçlar üretecektir.

              Biz bu çalışmamızda 30 büyükşehir belediyesinin kişi başına düşen sermaye harcaması ile kişi başına düşen bütçe açık/fazlasını toplayarak, belediyenin kişi başına düşen net yatırım harcamasını bulmaya çalıştık.  Bu çalışmamızın da literatüre önemli katkılar sunacağını düşünmekteyim.

              Öncelikle belediyelerin genel durumunu aşağıda tablo olarak görelim.

* Bütçe açığında görülen eksi olan rakamlar bütçe fazlası verildiğini göstermektedir.

** Tablolar Sayıştay Raporlarından şahsımca oluşturulmuştur.

Tablonun bize söyledikleri hayli açık olmakla birlikte birkaç hususun altının çizilmesinde fayda vardır.

Kişi başı sermaye harcamasında son 2 sırada yer alan Kayyım ile yönetilen belediyelerin, esasında çok ciddi bir bütçe fazlası verdiği ve borç azaltmayı tercih ettikleri görülmektedir. Bir önceki tablomuzda sondan 2. Sırada yer alan Van BŞB si bütçe fazlası dikkate alındığında belediyeler arasında 7. Sıraya yükseldiği görülmektedir.

Şiddetle Ankara Büyükşehir Belediyesinin oluşturduğu bütçe fazlasının dikkate alınması taleplerinin de yerinde olduğu, Ankara BŞB 2019 yılı kişi başı sermaye harcamalarında 9. Sırada yer alırken, bütçe fazlasının ilave edilmesi ile Tüm BŞB’ler arasında 4. Sıraya yükseldiği görülmektedir.

Son 10 Belediyeye bakıldığında;

- Ege Bölgesinde yer alan Belediyelerden sadece Aydın BŞB’nin son 10 içinde yer aldığı ve bu hali ile yatırım harcamalarının özendirilmesi ve önceliklendirilmesi gerektiği,

- Kişi başına düşen sermaye harcamasının üzerinde kişi başına açığı olan sadece 2 belediye bulunduğu, bunlardan son sırada yer alan Eskişehir BŞB’nin halkta oluşan algıya karşın olağanüstü kötü bir mali performans gösterdiği, Adana BŞB’nin ise devralınmış bir belediye olması nedeniyle daha kesin yargılara ancak 2020 yılı verilerinin de değerlendirilmesi ile ulaşılabileceği,

- Genel olarak birbirine yakın ve komşu belediyelerin (Aydın, Eskişehir, Balıkesir hariç) kişi başına düşen net yatırım harcamasında sonlarda yer aldığı söylenebilir.

              Tümevarım modeli ile belediyelerin mali raporlarını analiz etmeye devam edeceğiz. Bir sonra ki analizimiz, kişi başına düşen gelir ve gider kıyasından sonra, belediyelerin faiz giderlerinin detaylı analizi üzerine olacak.