* Yerel Yönetim ve Denetim Dergisi Kasım 2007 Tarihinde Yayımlanmıştır.
BÜTÇE VE ÖDENEK İŞLEMLERİYLE İLGİLİ DÖNEM SONU İŞLEMLERİ
Erkan KARAARSLAN
Maliye Bakanlığı
Muhasebat Kontrolörü
A- GENEL OLARAK
Muhasebenin süreklilik ilkesi gereği kamu idarelerinin faaliyetleri, herhangi bir zaman sınırlamasına tabi olmaksızın sürdürülür. Sınırsız kabul edilen kamu idarelerinin ömrü, faaliyetlerin sonuçlarının görülebilmesi bakımından çeşitli dönemlere ayrılır. Bu ayrım da Dönemsellik ilkesinin bir gereğidir. Genel Yönetim Muhasebe Yönetmeliğinde dönemsellik, “Kamu idarelerinin faaliyetleri, belirli dönemlerde raporlanır ve her dönemin faaliyet sonuçları diğer dönemlerden bağımsız olarak saptanır.” şeklinde tanımlanmaktadır.
Dönemlere ayrılan ömür itibariyle, kamu idarelerinin faaliyet sonuçları tespit edilir. Kamu idarelerinin ömrünün bu dönemleri genel olarak bir yıllık süreyi kapsamakta ve 1 Ocakta başlamakta ve 31 Aralıkta son bulmaktadır. Bu devir hesap dönemi ya da mali yıl olarak adlandırılmaktadır. Tabidir ki, kamu idarelerinin ömrünün daha kısa sürelere ayrılması ve faaliyet sonuçlarının bu süreler itibariyle tespit edilmesi de mümkündür. Bu çerçevede üçer aylık raporlamalar da yapılmaktadır.
Faaliyet sonuçlarının kesin olarak çıkarılmak istendiği tarih dönem sonu olarak adlandırılmaktadır. Bu tarih itibariyle kamu idarelerinin mali tabloları hazırlanmaktadır. Mali tablo hazırlanırken her bir varlık ve kaynak kalemi gözden geçirilmekte ve değerlemesi yapılmaktadır. Bu değerleme süreci, doğrudan kamu idaresinin faaliyet sonuçlarını etkilediği için son derece önemlidir ve dolayısıyla bu sürece ilişkin muhasebe ilkeleri yanında birçok mevzuat düzenlemesi de mevcuttur.
Dönem sonu işlemlerinin dar açıdan başlangıç noktası, geçici mizan olarak adlandırılan mizandır. Geçici mizan kayıtlarına göre hesaplarının durumunu gösteren bir tablodur. Ancak bu tablo, uygulanan muhasebe yöntemleri nedeniyle bazı hesaplar gerçek durumu göstermemesi; aşınma, hata ve hile nedeniyle hesapların kaydi durumu ile fiili durumu arasında farklılar olması; Bilgilerin zaman zaman idarenin muhasebe birimine geç intikal etmesi gibi nedenlerle kamu idaresinin gerçek durumunu göstermekten uzaktır.[1]
Aslında iki geçici mizan söz konusudur. Birincisi; gün sonu, haftanın belirli günleri ve ay sonu işlemleriyle muhasebe içi envanter çalışmaları yapılmadan önce hazırlanan geçici mizan, ikincisi ise bu işlemler yapıldıktan sonra hazırlanan geçici mizandır. Bu çalışmada bahsedilen dönem sonu işlemlerine başlamadan önce ikinci türden, yani gün sonu, haftanın belirli günleri ve ay sonu işlemleriyle muhasebe içi envanter işlemler tamamlanarak, elde edilen bir geçici mizana ihtiyaç bulunmaktadır. Dönem sonu işlemleri bu mizan üzerine tesis edilmek zorundadır.
B- BÜTÇE HESAPLARI İLE İLGİLİ DÖNEM SONU İŞLEMLERİ
1. Genel Açıklamalar
Bütçe hesapları ana hesap grubu, kamu idarelerinin bütçelerinde öngörülen bütçe gelir ve giderlerinin ekonomik sınıflandırmaya uygun olarak izlenmesi amacıyla kullanılır. Bütçe hesapları; bütçe gelir hesapları, bütçe gelirlerinden ret ve iadeler hesapları, bütçe gider hesapları ve bütçe uygulama sonuçları hesap gruplarına ayrılır. Bütçe hesapları içinde bütçe gelir ve bütçe giderleri, analitik bütçe hazırlama rehberinde öngörülen ekonomik sınıflandırmaya uygun olarak izlenir ve bu hesaplar bütçe uygulama sonuçlarının elde edilmesinde ve bütçe uygulamalarına ilişkin mali raporların hazırlanmasında kullanılır.
Kamu idarelerince tahakkuk ettirilen gelirler nakden ya da mahsuben tahsil edildiğinde, yapılan tahsilat aynı zamanda bütçe gelirleri hesabını ilgilendiriyorsa mutlaka gelir yansıtma hesabı kullanılmak suretiyle bütçe gelirleri hesabına kaydedilmektedir.
Tahakkuk eden giderlerden bütçedeki ödeneğine dayanılarak nakden ya da mahsuben ödenenler ile ödenekleriyle birlikte mahsup dönemine aktarılarak ödemesi gerçekleştirilen bütçe giderlerinden, geçen yıl bütçe mahsupları hesabına kaydedilen tutarlar, mutlaka gider yansıtma hesabı kullanılarak bütçe giderleri ya da geçen yıl bütçe mahsupları hesabına kaydedilmesi gerekmektedir.
Genel Yönetim Kapsamında yer alan tüm kamu idareleri, dönem sonu işlemlerine geçmeden önce çıkarttıkları geçici mizanlarda, aşağıda belirtilen eşitlikleri mutlaka sağlamaları gerekmektedir.
Gelir Yansıtma Hesabının Borç Bakiyesi = Bütçe Gelirleri Hesabının Alacak Bakiyesi – Bütçe Gelirlerinden Ret ve İadeler Hesabının Borç Bakiyesi
Gider Yansıtma Hesabının Alacak Bakiyesi = Bütçe Giderleri Hesabının Borç Bakiyesi + Ödeneğine Mahsup Edilecek Harcamalar Hesabının Borç Bakiyesi + Bütçeden Mahsup Edilecek Ödemeler Hesabının Borç Bakiyesi + Geçen Yıl Bütçe Mahsupları Hesabının Borç Bakiyesi
Bu açıklamalardan da anlaşılacağı gibi 8- Bütçe Hesapları Ana Hesap Grubu nazım hesaplar gibi kendi içerisinde çalışmaktadır ve grup içerisinde bir borç alacak eşitliği bulunması gerekmektedir. Bütçe hesapları aşağıdaki hesaplardan oluşmaktadır.
Yukarıda sayılan bütçe hesapları mutlak surette kendi arasında özel bir modül şeklinde çalışacaktır. Bu hesaplara, herhangi bir bilânço ya da faaliyet hesabı karşısında borç ya da alacak kaydı yapmak mümkün değildir.
Bütçe hesapları, dönem sonu işlemleri sırasında tamamen kapatılarak sıfır bakiye vermesi gereken hesaplardandır. Bu bütçenin yıllık olma prensi gereği de zorunludur. Bütçe uygulamasının bitmesiyle birlikte bu hesaplarda kapatılmakta ve hiçbirisi bakiye vermemektedir. Dönem sonu işlemleri yapıldıktan sonra elde edilen kesin mizanda 8 ile başlayan bütçe hesaplarının tamamının sıfır bakiye vermesi gerekmektedir. Ertesi yıl bütçe uygulamasıyla birlikte bu hesaplara da kayıt yapılmaya başlanmaktadır.
Aşağıda bütçe hesaplarına ilişkin dönem sonu uygulamaları yer almaktadır.
2. Dönem Sonunda Bütçe Hesaplarının Kapatılması
1- Bütçe gelirleri hesabının alacak bakiyesi, dönem sonunda aşağıdaki kayıtla bütçe uygulama sonuçları hesabına aktarılarak kapatılmaktadır.
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
800- Bütçe Gelirleri Hesabı |
XXX.- |
|
|||||||
|
|
895-Bütçe Uygulama Sonuçları Hesabı |
|
XXX.- |
||||||
|
|
|
|
|
|
|
||||
2- Bütçe giderleri hesabının borç bakiyesi, dönem sonunda aşağıdaki kayıtla bütçe uygulama sonuçları hesabına aktarılarak kapatılmaktadır.
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
895-Bütçe Uygulama Sonuçları Hesabı |
XXX.- |
|
|||||||
|
|
830 - Bütçe Giderleri Hesabı |
|
XXX.- |
||||||
|
|
|
|
|
|
|
||||
3- Bütçe gelirlerinden ret ve iadeler hesabının borç bakiyesi, dönem sonunda aşağıdaki kayıtla bütçe uygulama sonuçları hesabına aktarılarak kapatılmaktadır.
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
895 - Bütçe Uygulama Sonuçları Hesabı |
XXX.- |
|
|||||||
|
|
810 - Bütçe Gelirlerinden Ret ve İadeler Hesabı |
|
XXX.- |
||||||
|
|
|
|
|
|
|
||||
Yılı bütçe gelir veya gider fazlasının bütçe uygulama sonuçları hesabındaki durumuna ilişkin olarak yansıtma hesapları bu hesaba aktarılmadan önceki durumda; bütçe uygulama sonuçları hesabı borç kalanı vermiş ise (bütçe giderleri bütçe gelirlerden fazla) bütçe açığı, bütçe uygulama sonuçları hesabı alacak kalanı vermiş ise (bütçe gelirleri bütçe giderlerinden fazla) bütçe fazlası söz konusudur.
4- Bütçe uygulama sonucunun tespit edilmesinden sonra, gider yansıtma hesabının alacak bakiyesi, bütçe hesaplarının kapanmasını teminen aşağıdaki kayıtla bütçe uygulama sonuçları hesabına aktarılır.
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
835 - Gider Yansıtma Hesabı |
XXX.- |
|
|||||||
|
|
895-Bütçe Uygulama Sonuçları Hesabı |
|
XXX.- |
||||||
|
|
|
|
|
|
|
||||
5- Bütçe uygulama sonucunun tespit edilmesinden sonra, gelir yansıtma hesabının borç bakiyesi, bütçe hesaplarının kapanmasını teminen aşağıdaki kayıtla bütçe uygulama sonuçları hesabına aktarılır.
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
895 - Bütçe Uygulama Sonuçları Hesabı |
XXX.- |
|
|||||||
|
|
805 - Gelir Yansıtma Hesabı |
|
XXX.- |
||||||
|
|
|
|
|
|
|
||||
Bütçe uygulama sonucunun tespit edilmesinden sonra, gelir yansıtma hesabı alacak bakiyesi vermiş ise (bütçe gelirlerinden ret iade işlemi, bütçe gelirleri tahsilatı nedeniyle gelir yansıtma hesabına yapılan kayıtlardan fazla olan muhasebe birimlerinde bu hesap alacak bakiyesi verir), sözkonusu tutar bütçe hesaplarının kapanmasını teminen bütçe uygulama sonuçları hesabına aşağıdaki kayıtla aktarılır.
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
805 - Gelir Yansıtma Hesabı |
XXX.- |
|
|||||||
|
|
895-Bütçe Uygulama Sonuçları Hesabı |
|
XXX.- |
||||||
|
|
|
|
|
|
|
||||
3. Örnek Uygulamalar
1- nolu örnek uygulama; İpsala Belediyesi Muhasebe Birimince, 31.12.2007 tarihli dönem sonu işlemlerinin yapılması sırasında tabi olarak bütçe hesapları da kapatılmıştır. Bu işlemler aşağıda yer almaktadır.
İpsala Belediyesi’nce 31.12.2007 tarihinde bütçe uygulama sonucunun ortaya konulabilmesi için, 800- Bütçe Gelirleri Hesabının alacak bakiyesi 895- Bütçe Uygulama Sonuçları hesabına aktarılmıştır.
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
800- Bütçe Gelirleri Hesabı |
42.453.200.- |
|
||||||
|
|
895- Bütçe Uygulama Sonuçları Hesabı |
|
42.453.200.- |
|||||
|
|
|
|
|
|
|
|||
İpsala Belediyesi’nce 31.12.2007 tarihinde bütçe uygulama sonucunun ortaya konulabilmesi için, 810- Bütçe Gelirlerinden Red ve İadeler Hesabının borç bakiyesi, 895- Bütçe Uygulama Sonuçları Hesabına aktarılmıştır.
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
895- Bütçe Uygulama Sonuçları Hesabı |
3.212.000.- |
|
|||||||
|
|
810- Bütçe Gelirlerinden Red ve İadeler Hesabı |
|
3.212.000.- |
||||||
|
|
|
|
|
|
|
||||
İpsala Belediyesi’nce 31.12.2007 tarihinde bütçe uygulama sonucunun ortaya konulabilmesi için, 830- Bütçe Giderleri Hesabının borç bakiyesi, 895- Bütçe Uygulama Sonuçları hesabına aktarılmıştır.
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
895- Bütçe Uygulama Sonuçları Hesabı |
45.654.880.- |
|
||||||
|
|
830- Bütçe Giderleri |
|
45.654.880.- |
|||||
|
|
|
|
|
|
|
|||
Kayıtlardan anlaşıldığı üzere; İpsala Belediyesinin; 6.413.680.- bütçe açığı söz konusudur. Ancak bu açığın faaliyet açığı ile bir ilgisi yoktur. Belediyenin faaliyetleri sonucunda daha olumsuz bir faaliyet sonucu olabileceği gibi olumlu bir faaliyet sonucu da ortaya çıkabilir.
Kamu idarelerinde nakit açığının bütçe açığına yakın değerler olması gerekir. Avans ve bütçe emaneti uygulaması nedeniyle nakit açığı bütçe açığından fazla ya da az olabilir.
Kamu idareleri bütçe açıklarını borçlanma ya da varlık stoklarındaki azalmayla finanse ederler. Her durumda açığın finansmanının da gösterilmesi gerekir.
İpsala Belediyesi’nce 31.12.2007 tarihinde bütçe uygulama sonucunun üretilmesinden sonra, 805- Gelir Yansıtma Hesabının borç bakiyesi 39.241.200.- YTL, 895- Bütçe Uygulama Sonuçları hesabına aktarılmıştır.
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
895- Bütçe Uygulama Sonuçları Hesabı |
39.241.200.- |
|
||||||
|
|
805- Gelir Yansıtma Hesabı |
|
39.241.200.- |
|||||
|
|
|
|
|
|
|
|||
İpsala Belediyesi’nce 31.12.2007 tarihinde bütçe uygulama sonucunun üretilmesinden sonra, 835- Gider Yansıtma Hesabının alacak bakiyesi 45.654.880.- YTL, 895- Bütçe Uygulama Sonuçları hesabına aktarılmıştır.
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
835- Gider Yansıtma Hesabı |
45.654.880.- |
|
||||||
|
|
895- Bütçe Uygulama Sonuçları Hesabı |
|
45.654.880.- |
|||||
|
|
|
|
|
|
|
|||
Her iki örnekten de anlaşılacağı gibi 895- Bütçe Uygulama Sonuçları Hesabı’na ilk kez dönem sonunda kayıt yapılmakta ve bu hesap dönem sonu kayıtları sonucunda ilave bir işleme gerek kalmaksızın kendiliğinden kapanmaktadır.
İpsala Belediyesi’nde 895- Bütçe Uygulama Sonuçları Hesabı’nın büyük defterine bakılacak olursa aşağıdaki durum ortaya çıkmaktadır.
2- nolu örnek uygulama; Sağlık Bakanlığı Merkez Muhasebe Birimince dönem sonu işlemleri yapılmaktadır. Bütçe hesaplarına ilişkin dönem sonu işlemleri şöyledir:
31.12.2007 tarihinde Sağlık Bakanlığı Merkez Muhasebe Birimince bütçe uygulama sonucunun tespit edilebilmesi için, 800- Bütçe Gelirleri Hesabının 124.808.000.-YTL alacak bakiyesi 895- Bütçe Uygulama Sonuçları hesabına aktarılmıştır.
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
800- Bütçe Gelirleri Hesabı |
124.808.000.- |
|
||||||
|
|
895- Bütçe Uygulama Sonuçları Hesabı |
|
124.808.000.- |
|||||
|
|
|
|
|
|
|
|||
31.12.2007 tarihinde Sağlık Bakanlığı Merkez Muhasebe Birimince bütçe uygulama sonucunun tespit edilebilmesi için, 810- Bütçe Gelirlerinden Ret ve İadeler Hesabının 16.105.300.-YTL borç bakiyesi, 895- Bütçe Uygulama Sonuçları Hesabına aktarılmıştır.
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
895- Bütçe Uygulama Sonuçları Hesabı |
16.105.300.- |
|
||||||
|
|
810- Bütçe Gelirlerinden Ret ve İadeler Hesabı |
|
16.105.300.- |
|||||
|
|
|
|
|
|
|
|||
31.12.2007 tarihinde Sağlık Bakanlığı Merkez Muhasebe Birimince bütçe uygulama sonucunun tespit edilebilmesi için, 830- Bütçe Giderleri Hesabının 1.143.905.600.-YTL borç bakiyesi, 895- Bütçe Uygulama Sonuçları hesabına aktarılmıştır.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
895- Bütçe Uygulama Sonuçları Hesabı |
1.143.905.600.- |
|
|||||
|
|
830- Bütçe Giderleri |
|
1.143.905.600.- |
||||
|
|
|
|
|
|
|
||
31.12.2007 tarihinde Sağlık Bakanlığı Merkez Muhasebe Birimince bütçe uygulama sonucunun üretilmesinden sonra, 805- Gelir Yansıtma Hesabının borç bakiyesi 108.702.700.- YTL, 895- Bütçe Uygulama Sonuçları hesabına aktarılmıştır.
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
895- Bütçe Uygulama Sonuçları Hesabı |
108.702.700.- |
|
||||||
|
|
805- Gelir Yansıtma Hesabı |
|
108.702.700.- |
|||||
|
|
|
|
|
|
|
|||
31.12.2007 tarihinde Sağlık Bakanlığı Merkez Muhasebe Birimince bütçe uygulama sonucunun üretilmesinden sonra, 835- Gider Yansıtma Hesabının alacak bakiyesi olan 1.143.905.600.-YTL, 895- Bütçe Uygulama Sonuçları hesabına aktarılmıştır.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
835- Gider Yansıtma Hesabı |
1.143.905.600.- |
|
|||||
|
|
895- Bütçe Uygulama Sonuçları Hesabı |
|
1.143.905.600.- |
||||
|
|
|
|
|
|
|
||
C- ÖDENEK HESAPLARI İLE İLGİLİ DÖNEM SONU İŞLEMLERİ
1. Genel Açıklamalar
Ödenek hesapları grubu, bütçe ile verilen veya yılı içinde eklenen ödenekler ile bu ödeneklerden muhasebe birimlerine gelen ödenekler, bunlardan yapılan kullanım ve tenkisler ile mahsup dönemine aktarılan tutarların izlenmesi için kullanılır. Bu hesaplar, bütçe gelir ve giderleri ile birlikte, bütçe muhasebesinin önemli bir kısmını oluşturur.
Ödenek hesapları, kesin hesabın muhasebe kayıtlarından çıkarılmasına esas olacak şekilde belirlenmiş aşağıdaki hesaplardan oluşur:
900 Gönderilecek Bütçe Ödenekleri Hesabı
901 Bütçe Ödenekleri Hesabı
902 Bütçe Ödenek Hareketleri Hesabı
903 Kullanılacak Ödenekler Hesabı
904 Ödenekler Hesabı
905 Ödenekli Giderler Hesabı
906 Mahsup Dönemine Aktarılan Kullanılacak Ödenekler Hesabı
907 Mahsup Dönemine Aktarılan Ödenekler Hesabı
Ödenek hesapları hesap grubunda yer alan hesaplara kayıt yapılırken, yardımcı hesap kodları ile birlikte bütçe sınıflandırmasında yer alan kurumsal, fonksiyonel ve finansman kodları da kullanılır.
Ödenek hesapları bilindiği gibi nazım hesaplar içinde yer almaktadır. Nazım hesaplar, varlık, kaynak, gelir ve gider hesaplarında izlenmeyen ve muhasebenin sadece bilgi verme görevi yüklediği işlemler ile kamu idarelerinin muhasebe disiplini altında toplanması istenen işlemlerini ve gelecekte doğması muhtemel hak ve yükümlülükleri kapsamaktadır.
Ödenek hesapları mutlak surette kendi arasında özel bir modül şeklinde çalışacaktır. Bu hesaplara herhangi bir bilânço, bütçe ya da faaliyet hesabı karşısında borç ya da alacak kaydı yapmak mümkün değildir.
Aralık ayında dönem sonu işlemlerine geçmeden önce, öncelikle ödeneğine dayanılarak gerçekleşip, bütçeye gider kaydedilen tutarlara ilişkin ödenekli gider kayıtları yapılmak zorundadır.
Bu kaydı takiben ön ödemelerden mahsup dönemine aktarılanların ve bunların ödeneklerinin mahsup dönemine aktarılması kaydı aşağıdaki şekilde yapılır.
a- Birden fazla muhasebe biriminde muhasebe işlemleri yürütülen Genel Yönetim Kapsamındaki kamu idarelerinde, bir taraftan mahsup dönemine aktarılan kullanılacak ödenekler hesabına borç, mahsup dönemine aktarılan ödenekler hesabına alacak; diğer taraftan ödenekler hesabına borç, kullanılacak ödenekler hesabına alacak,
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
165- Mahsup Dönemine A. Avans ve Kre. Hesabı |
XXX.- |
|
|||||||
|
|
160- İş Avans ve Kredileri Hesabı |
|
XXX.- |
||||||
|
906- M.D.A.Kullanılacak Ödenekler Hesabı |
XXX.- |
|
|||||||
|
|
903- Kullanılacak Ödenekler Hesabı |
|
XXX.- |
||||||
|
904- Ödenekler Hesabı |
XXX.- |
|
|||||||
|
|
907- M.D.A. Ödenekler Hesabı |
|
XXX.- |
||||||
|
|
|
|
|
|
|
||||
b- Muhasebe işlemleri tek bir muhasebe birimince yürütülen idarelerde (Belediye, bağlı idare ve birliklerde,) bir taraftan mahsup dönemine aktarılan kullanılacak ödenekler hesabına borç, mahsup dönemine aktarılan ödenekler hesabına alacak; diğer taraftan bütçe ödenekleri hesabına borç, gönderilecek bütçe ödenekleri hesabına alacak,
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
165- Mahsup Dönemine A. Avans ve Kre. Hesabı |
XXX.- |
|
|||||||
|
|
160- İş Avans ve Kredileri Hesabı |
|
XXX.- |
||||||
|
906- M.D.A.Kullanılacak Ödenekler Hesabı |
XXX.- |
|
|||||||
|
|
900- Gönderilecek Bütçe Ödenekleri Hesabı |
|
XXX.- |
||||||
|
901- Bütçe Ödenekleri Hesabı |
XXX.- |
|
|||||||
|
|
907- M.D.A. Ödenekler Hesabı |
|
XXX.- |
||||||
|
|
|
|
|
|
|
||||
Bu kayıtların ardından ay sonu kaydı olarak ödenek tenkis kayıtları yapılmak zorundadır. Yıl sonunda kalan ödeneğin tenkis kaydı, dönem sonu işlemlerine geçilmeden önceki ara bir kayıttır. Muhasebe birimleri Aralık ayı ödenekli gider işlemlerini gerçekleştirdikten sonra, mevcut ödenek tutarından mahsup döneminde kapatılacak avanslara ilişkin saklı tutulacak ödenek tutarı da dikkate alınarak, varsa tenkis edilebilecek ödenek tutarı tenkis edilir. Kamu idarelerinde, 903- Kullanılacak Ödenekler Hesabının borç kalanı tenkis edilecek ödenek tutarını verir. Tenkis kaydı, 903- Kullanılacak Ödenekler Hesabına alacak, 904- Ödenekler Hesabına borç kaydı yapılarak tamamlanır.
Bu işlemler ilk geçici mizan çıkarıldıktan sonra dönem sonu işlemlerine geçilmeden önce yapılacak ay sonu kayıtlarındandır. Bu işlemler dönem sonu işlemlerinin yapılmasına esas ikinci geçici mizan çıkarılmadan önce tamamlanacaktır.
“Mahsup Dönemine Aktarılan Kullanılacak Ödenekler Hesabı” ve “Mahsup Dönemine Aktarılan Ödenekler Hesabı” dışındaki ödenek hesapları dönem sonu işlemleri sırasında tamamen kapatılarak sıfır bakiye vermesi gereken hesaplardandır. Bu bütçenin yıllık olma prensi gereği de zorunludur. Bütçe uygulamasının bitmesiyle birlikte bu hesaplarda kapatılmakta ve hiçbirisi bakiye vermemektedir. Dönem sonu işlemleri yapıldıktan sonra elde edilen kesin mizanda 906 ve 907 nolu hesaplar dışında 90 ile başlayan ödenek hesaplarının tamamının sıfır bakiye vermesi gerekmektedir. Ertesi yıl bütçe uygulamasıyla birlikte bu hesaplara da kayıt yapılmaya başlanmaktadır.
Aşağıda ödenek hesaplarına ilişkin dönem sonu uygulamaları yer almaktadır.
2. Dönem Sonunda Ödenek Hesaplarının Kapatılması
1- Kesin hesaba esas ödenek hesapları dışında kalan ödenek hesaplarının kapatılmasını teminen ödenekli giderler hesabının borç bakiyesi ile ödenekler karşılıklı olarak aşağıdaki kayıt yapılarak kapatılır.
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
904-Ödenekler Hesabı |
XXX.- |
|
|||||||
|
|
905-Ödenekli Giderler Hesabı |
|
XXX.- |
||||||
|
|
|
|
|
|
|
||||
2- Tek muhasebe birimine sahip idarelerde bu muhasebe birimince, birden fazla muhasebe birimi olan idarelerde merkez muhasebe birimi tarafından kesin hesabın hazırlanmasına esas ödenek bilgilerini içeren bir ara mizan hazırlanır.
Söz konusu ara mizan alındıktan sonra merkez muhasebe birimlerince (tek muhasebe birimi olan idarelerde bu muhasebe birimince) ödenek hesaplarının kapanmasını teminen 901- Bütçe Ödenekleri Hesabının yardımcı hesapları itibarıyla; alacak bakiyesi aynı yardımcı hesaplara borç, borç bakiyesi aynı yardımcı hesaplara alacak ve 902-Bütçe Ödenek Hareketleri Hesabının borç bakiyesi 902-Bütçe Ödenek Hareketleri Hesabına alacak kaydedilir. (Mahsup dönemine aktarılan avans ve kredi tutarları karşılığı saklı tutulan ödeneklerde ertesi yıla devredilmesi işleminden sonra, yılsonunda kullanılmayarak kalan ödenekler geçici mizandan önce 31.12. tarihinde tenkis edileceğinden 903-Kullanılacak Ödenekler Hesabı kalan vermemiş olacak ve herhangi bir dönem sonu işlemi yapılmayacaktır.)
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
901- Bütçe Ödenekleri Hesabı (Yardımcı Hesaplar İtibariyle Alacak Bakiyesi) |
XXX.- |
|
|||||
|
|
901- Bütçe Ödenekleri Hesabı (Yardımcı Hesaplar İtibariyle Borç Bakiyesi) |
|
XXX.- |
||||
|
|
902- Bütçe Ödenek Hareketleri Hesabı |
|
XXX.- |
||||
Bu kayıtlardan sonra 8- Bütçe Hesapları ana hesap grubu ile 90- Ödenek Hesapları hesap grubunda yer alan tüm hesaplar kapanmış olmalıdır.
3. Örnek Uygulamalar
1- Karayolları Genel Müdürlüğünün Ödenek işlemlerine ilişkin gün sonu, ay sonu ve dönem sonu kayıtları aşağıdaki gibidir.[2]
Karayolları 4. Bölge Müdürlüğü’ne gönderilen üretime yönelik mal ve malzeme alımları ekonomik kodundan 8.300.-YTL ve tüketime yönelik mal ve malzeme alımları ekonomik kodundan 6.400.-YTL ödenek yıl sonunda tenkis edilmiştir.
Karayolları 4.Bölge Müdürlüğünce gerçekleştirilen tenkis işlemine ilişkin muhasebe kaydı aşağıdaki gibi olacaktır.[3]
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
904- Ödenekler Hesabı 03.01. Üretime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları 8.300.- 03.02. Tüketime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları 6.400.- |
14.700.- |
|
|||||||
|
|
903- Kullanılacak Ödenekler Hesabı 03.01. Üretime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları 8.300.- 03.02. Tüketime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları 6.400.- |
|
14.700.- |
||||||
|
|
|
|
|
|
|
||||
Merkez muhasebe birimince merkez dışı birimler tarafından yapılan tenkisler için ödenek hareketleri hesaplarıyla ilişkileri kurularak aşağıdaki muhasebe kaydı yapılacaktır.
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
900- Gönderilecek Bütçe Ödenekleri Hesabı 03.01. Üretime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları 8.300.- 03.02. Tüketime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları 6.400.- |
14.700.- |
|
|||||||
|
|
902- Bütçe Ödenek Hareketleri Hesabı 03.01. Üretime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları 8.300.- 03.02. Tüketime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları 6.400.- |
|
14.700.- |
||||||
|
|
|
|
|
|
|
||||
-Karayolları Genel Müdürlüğünün merkez dışı birimlerine gönderilen ödeneklerden bölge müdürlüklerince yıl sonuna kadar üretime yönelik mal ve malzeme alımları ekonomik kodundan 266.000.-YTL ve tüketime yönelik mal ve malzeme alımları ekonomik kodundan 865.000.-YTL tutarında ödeneğin kullanıldığı ve ödenekli giderler hesabında muhasebeleştirildiği anlaşılmıştır
Yılsonunda merkez dışı birimlerce gönderilmiş ödeneklerden kullanılmayarak kalan ödeneklerin tenkis işleminden sonra ödenek hesaplarının kapanmasını sağlamak için, ödenekli giderler hesabının borç bakiyesinin bütçe ödenekleri hesabı ile karşılıklı olarak kapatılması gerekmektedir.
Açıklanan işleme ilişkin muhasebe kaydı;
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
904- Ödenekler Hesabı 03.01. Üretime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları 266.000.- 03.02. Tüketime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları 865.000.- |
1.131.000.- |
|
|||||||
|
|
905- Ödenekli Giderler Hesabı 03.01. Üretime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları 266.000.- 03.02. Tüketime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları 865.000.- |
|
1.131.000.- |
||||||
|
|
|
|
|
|
|
||||
-Karayolları Genel Müdürlüğüne verilmiş ödeneklerden yıl içinde kullanılmayarak iptal edilen ödenekler, düzenlenecek muhasebe işlem fişi ile aşağıdaki şekilde muhasebeleştirilir.
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
901- Bütçe Ödenekleri Hesabı 25.03.01.Yılsonunda İptal Edilen Ödenek( Üretime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları 83 .000.-) 25.03.02. Yılsonunda İptal Edilen Ödenek (Tüketime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları 85 .000.-) |
168.000.- |
|
|||||||
|
|
900- Gönderilecek Bütçe Ödenekleri Hesabı 03.01. Üretime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları 83.000.- 03.02. Tüketime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları 85.000.- |
|
168.000.- |
||||||
|
|
|
|
|
|
|
||||
-Karayolları Genel Müdürlüğünce ödenek hesapları dönem sonunda bütçe ödenek hareketleri hesabının borç bakiyesi ile bütçe ödenekleri hesabının yardımcı hesapları itibariyle borç/alacak kalanları, yapılacak bir muhasebe kaydı ile karşılıklı olarak kapatılacaktır.
Yapılacak muhasebe kaydında, merkez muhasebe birimince yapılan işlemlerden örnekleme yapılmıştır.
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
901.Bütçe Ödenekleri Hesabı 01.03.01.Bütçe Başlangıç Ödeneği (Üretime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları) 324.000.- 01.03.02. Bütçe Başlangıç Ödeneği (Tüketime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları) 1.640.000.- 11.03.01. Kurum İçi Aktarmalarla Eklenen Ödenek (Üretime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları) 30.000.- 13.03.01. Yedek Ödenekten Aktarmalarla Eklenen Ödenek (Üretime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları) 180.000.- |
2.174.000.- |
|
|||||||
|
|
901- Bütçe Ödenekleri Hesabı 10.06.05. Yılı İçinde Eklenen Ödenek (Gayrimenkul Sermaye Üretim Giderleri) 30.000.- 25.03.01.Yılsonunda İptal Edilen Ödenek( Üretime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları 83 .000.-) 25.03.02. Yılsonunda İptal Edilen Ödenek (Tüketime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları 85 .000.-) 902-Bütçe Ödenek Hareketleri Hesabı 03.01. Üretime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları 451.000.- 03.02. Tüketime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları 1.525.000.-
|
|
2.174.000.- |
||||||
|
|
|
|
|
|
|
||||
2- Kamu idaresinde ödenek hesaplarıyla ilgili gün sonu, ay sonu ve dönem sonu işlemleri aşağıdaki gibi olacaktır.
Gün sonunda ödeneğe dayalı olarak gerçekleştirilen bütçe giderinin ödenekli gider kaydı yapılmıştır
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
905- Ödenekli Giderler Hesabı 03.05.Hizmet Alımları |
1.200.- |
|
|||||||
|
|
903- Kullanılacak Ödenekler Hesabı 03.05.Hizmet Alımları |
|
1.200.- |
||||||
|
|
|
|
|
|
|
||||
Kullanılmayan ödenekler tenkis edilmiştir.
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
904- Ödenekler Hesabı 03.01. Üretime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları 22.000.- 03.02. Tüketime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları 6.000.- 03.05.Hizmet Alımları 103.800.- |
131.800.- |
|
|||||||
|
|
903- Kullanılacak Ödenekler Hesabı 03.01. Üretime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları 22.000.- 03.02. Tüketime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları 6.000.- 03.05.Hizmet Alımları 103.800.- |
|
131.800.- |
||||||
|
|
|
|
|
|
|
||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
900- Gönderilecek Bütçe Ödenekleri Hesabı 03.01. Üretime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları 22.000.- 03.02. Tüketime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları 6.000.- 03.05.Hizmet Alımları 103.800.- |
131.800.- |
|
|||||||
|
|
902- Bütçe Ödenek Hareketleri Hesabı 03.01. Üretime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları 22.000.- 03.02. Tüketime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları 6.000.- 03.05.Hizmet Alımları 103.800.- |
|
131.800.- |
||||||
|
|
|
|
|
|
|
||||
Kullanılmayarak iptal edilen ödenekler, düzenlenecek muhasebe işlem fişi kaydedilmiştir.
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
901- Bütçe Ödenekleri Hesabı 25.03.01. Yılsonunda İptal Edilen Ödenek( Üretime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları 453 .000.-) 25.03.02. Yılsonunda İptal Edilen Ödenek (Tüketime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları 265 .000.-) 25.03.05. Yılsonunda İptal Edilen Ödenek (Hizmet Alımları 679.800.-) |
1.397.800.- |
|
|||||||
|
|
900- Gönderilecek Bütçe Ödenekleri Hesabı 03.01. Üretime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları 453.000.- 03.02. Tüketime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları 265.000.- 03.05. Hizmet Alımları 679.800.- |
|
1.397.800.- |
||||||
|
|
|
|
|
|
|
||||
Yılsonunda ödenekli giderler hesabının borç bakiyesinin bütçe ödenekleri hesabı ile karşılıklı olarak kapatılması gerektiğinden, ödenekli gider kayıtlarının kapatılmasına ilişkin muhasebe kaydı yapılmıştır.
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
904- Ödenekler Hesabı 03.01. Üretime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları 176.000.- 03.02. Tüketime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları 47.000.- 03.05.Hizmet Alımları 85.200.- |
308.200.- |
|
|||||||
|
|
905- Ödenekli Giderler Hesabı 03.01. Üretime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları 176.000.- 03.02. Tüketime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları 47.000.- 03.05.Hizmet Alımları 85.200.- |
|
308.200.- |
||||||
|
|
|
|
|
|
|
||||
Ödenek hesapları dönem sonunda bütçe ödenek hareketleri hesabının borç bakiyesi ile bütçe ödenekleri hesabının yardımcı hesapları itibariyle borç/alacak kalanları, yapılacak bir muhasebe kaydı ile karşılıklı olarak kapatılacaktır.
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
901.Bütçe Ödenekleri Hesabı 01.03.01.Bütçe Başlangıç Ödeneği (Üretime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları) 629.000.- 01.03.02. Bütçe Başlangıç Ödeneği (Tüketime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları) 248.000.- 01.03.05. Bütçe Başlangıç Ödeneği (Hizmet Alımları) 715.000.- 11.03.02. Kurum İçi Aktarmalarla Eklenen Ödenek (Tüketime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları) 28.000.- 13.03.05. Yedek Ödenekten Aktarmalarla Eklenen Ödenek (Hizmet Alımları) 78.000.- 15.03.02. Yılı İçinde Eklenen Ödenek (Tüketime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları) 36.000.- |
1.734.000.- |
|
|||||||
|
|
901- Bütçe Ödenekleri Hesabı 10.03.05. Kurum İçi Aktarmalarla Düşülen Ödenek (Hizmet Alımları) 28.000.- 25.03.01. Yılsonunda İptal Edilen Ödenek( Üretime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları 453 .000.-) 25.03.02. Yılsonunda İptal Edilen Ödenek (Tüketime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları 265 .000.-) 25.03.05. Yılsonunda İptal Edilen Ödenek (Hizmet Alımları 679.800.-)
902-Bütçe Ödenek Hareketleri Hesabı 03.01. Üretime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları 176.000.- 03.02. Tüketime Yönelik Mal ve Malzeme Alımları 47.000.- 03.05.Hizmet Alımları 85.200.- |
|
1.734.000.- |
||||||
|
|
|
|
|
|
|
||||
3- Karataş Belediyesinde Ödenek Hesaplarıyla İlgili işlemler aşağıdaki gibidir.
Adana Karataş Belediyesi Bütçesi’ne hizmet alımları ekonomik kodundan 50.000.- YTL ödenek verilmiştir.
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
900- Gönderilecek Bütçe Ödenekleri Hesabı |
50.000.- |
|
|||||||
|
|
901- Bütçe Ödenekleri Hesabı |
|
50.000.- |
||||||
|
|
|
|
|
|
|
||||
Kurum bütçesi içerisinde yapılan aktarmalarla eklenen ödenekler;
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
900- Gönderilecek Bütçe Ödenekleri Hesabı |
XXX.- |
|
|||||||
|
|
901- Bütçe Ödenekleri Hesabı |
|
XXX.- |
||||||
|
|
|
|
|
|
|
||||
Kurum bütçesi içerisinde yapılan aktarmalarla düşülen ödenekler;
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
901- Bütçe Ödenekleri Hesabı |
XXX.- |
|
|||||||
|
|
900- Gönderilecek Bütçe Ödenekleri Hesabı |
|
XXX.- |
||||||
|
|
|
|
|
|
|
||||
Adana Karataş İlçe Belediyesi, Ocak 2006 ayında 5.000.- YTL bedelle alınmış olan demirbaşa ilişkin fatura ve diğer kanıtlayıcı evrakı ödeme emrine bağlanmış ve ilgili firmaya ödemesini yapmıştır.
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
255- Demirbaşlar Hesabı |
5.000.- |
|
|||||||
|
|
103- Verilen Çekler ve G.E. Hesabı |
|
5.000.- |
||||||
|
830- Bütçe Giderleri Hesabı |
5.000.- |
|
|||||||
|
|
835- Gider Yansıtma Hesabı |
|
5.000.- |
||||||
|
|
|
|
|
|
|
||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
905- Ödenekli Giderler Hesabı |
5.000.- |
|
|||||||
|
|
900- Gönderilecek Bütçe Ödenekleri Hesabı |
|
5.000.- |
||||||
|
|
|
|
|
|
|
||||
Yılı içerisinde bütçeden fazla veya yersiz ödendiğinin anlaşılması üzerine 2.000.- YTL’lik demirbaş alımı ile ilgili olan tutar, tahakkukun iptali nedeniyle ödeneğine iade edilmesi gerekmiştir.
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
900- Gönderilecek Bütçe Ödenekleri Hesabı |
2.000.- |
|
|||||||
|
|
905- Ödenekli Giderler Hesabı |
|
2.000.- |
||||||
|
|
|
|
|
|
|
||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
140- Kişilerden Alacaklar Hesabı |
2.000.- |
|
|||||||
|
|
255- Demirbaşlar Hesabı |
|
2.000.- |
||||||
|
835- Gider Yansıtma Hesabı |
2.000.- |
|
|||||||
|
|
830- Bütçe Giderleri Hesabı |
|
2.000.- |
||||||
|
|
|
|
|
|
|
||||
Karataş Belediyesi tarafından verilen 250.- YTL’lik avansın, mal teslim alındığı halde mahsubu yapılamadığından mahsup dönemine aktarılmıştır.
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
165- M.D.A. Avans ve Krediler Hesabı |
250.- |
|
|||||||
|
|
160- İş Avans ve Kredileri Hesabı |
|
250.- |
||||||
|
906- M.D.A.Kullanılacak Ödenekler Hesabı |
250.- |
|
|||||||
|
|
900- Gönderilecek Bütçe Ödenekleri Hesabı |
|
250.- |
||||||
|
901- Bütçe Ödenekleri Hesabı |
250.- |
|
|||||||
|
|
907- M.D.A. Ödenekler Hesabı |
|
250.- |
||||||
|
|
|
|
|
|
|
||||
[1] Erkan Karaarslan, Genel Yönetim Kapsamındaki Kamu İdareleri İçin Dönemsonu Uygulamaları, Mahalli İdareler Teknoloji Araştırma Geliştirme Derneği Yayını No: 4, Ankara, Kasım 2007s.345
[2] Bu örnek Muhasebat Kontrolörü sn. Mesut HASTÜRK’ün çalışmalarından yararlanılarak hazırlanmıştır.
[3] Yılı içinde alınan ödeneklerden ödeme ve mahsup işlemlerine ilişkin tüm ödenek kayıtları yapıldıktan sonra kullanılmayarak kalan ödeneklerin tenkis işlemi geçici mizan düzenlenmesinden önce yapılması gereken bir işlemdir.
